Poprawne używanie ręcznego jędrnościomierza

Pomiaru jędrności powszechnie używa się na świecie do określenia dojrzałości owoców przed zbiorami oraz ich kondycji po okresie przechowywania. W przypadku jabłek i gruszek, do pomiaru jędrności powszechnie używane są modyfikacje jędrnościomierza (penetrometru) ręcznego Magnessa-Taylora, instrumentu stworzonego w 1925 roku. Jędrność jest w tym przypadku określana, jako maksymalna siła potrzebna do zagłębienia w miąższu owocu standardowego trzpienia na określoną głębokość.

Można by przypuszczać, że ten tak często i na całym świecie wykorzystywany instrument, używany jest w sposób standardowy. Okazuje się jednak, że sposób przeprowadzenia pomiaru bardzo wpływa na jego wyniki. Stąd na przykład wynikają częste różnice w jędrności pomiędzy odczytami sadowników, a kontrolerów jakości u odbiorców. Ci ostatni zresztą korzystają coraz częściej z urządzeń automatycznych (fot. 1), które gwarantują większą powtarzalność i obiektywność wyników. Podczas doświadczeń prowadzonych w Stanach Zjednoczonych proszono doświadczonych sadowników o wykonanie pomiaru jędrności za pomocą ręcznego penetrometru na tej samej próbce jabłek odmiany ‘McIntosh’. Okazało się, że wyniki były zaskakujące – jedni określali jędrność tych samych owoców na poziomie 5,44 kG, inni – 4,54 kG, jeszcze inni nawet 3,60 kG. W celu zmniejszenia wpływu sposobu przeprowadzenia pomiaru ręcznym jędrnościomierzem na uzyskane wyniki, dobrze jest umieścić go na statywie (fot. 2), np. od wiertarki.

 

Jędrnościomierz

Sam instrument może być niejako powodem błędnych odczytów. Po pierwsze, należy pamiętać, że dla różnych gatunków owoców należy korzystać z odmiennych trzpieni, czyli końcówek, które zagłębiamy w miąższu – większych (o średnicy około 11 mm) dla jabłek i mniejszych (około 8 mm) – dla gruszek.

Drugim powodem błędnego odczytu może być brak kalibracji jędrnościomierza. Kalibracja jest stosunkowo prosta i powinna być wykonywana regularnie, a jej wyniki zapisywane. Zawsze, zarówno przed kalibracją, jak i przed właściwym pomiarem należy kilkakrotnie wcisnąć trzpień, aby go „poluzować”. Kalibrację wykonuje się trzymając jędrnościomierz pionowo i przykładając wierzchołek trzpienia do szalki dokładnej wagi. Następnie naciskamy powoli jędrnościomierz, aż skala na wadze pokaże wyniki mniej więcej odpowiadające tym, których spodziewamy się podczas pomiaru. Wtedy sprawdzamy odczyt na skali jędrnościomierza. Czynność tę powtarzamy kilkakrotnie przykładając trzpień do różnych miejsc na szalce wagi. Odczyty wagi i jędrnościomierza powinny być jednakowe. Jeżeli nie są, penetrometr należy wyregulować lub do tego czasu zapisać ewentualne różnice pomiędzy odczytem na wadze i na jędrnościomierzu i uwzględniać tę odchyłkę przy ustalaniu wyniku.

Pobieranie próbek

Owoce pobierane do pomiaru jędrności powinny być zawsze starannie i dokładnie wybierane, gdyż wiele czynników może wpłynąć na wynik pomiaru.

• Jeśli pomiar jędrności wykonywany jest w sadzie, należy pamiętać, że owoce z zewnętrznej części korony drzewa mogą mieć inną jędrność niż te z jej wnętrza.
• Wielkość owoców jest bardzo ważnym czynnikiem. Ogólnie, im większe owoce, tym ich jędrność jest mniejsza. Czasami 1 cm różnicy w średnicy może być powodem różnicy odczytu o około 0,5-0,8 kG. Dlatego też, do pomiaru należy wybierać owoce wielkości, która dominuje w danym roku zbiorów i będzie reprezentatywna dla plonu.
• Temperatura owocu może mieć czasem duży wpływ na wynik pomiaru. Zwykle owoce cieplejsze mają jędrność niższą niż owoce chłodniejsze. Dlatego ważne jest, aby dla wszystkich owoców pomiaru dokonywać przy tej samej temperaturze miąższu.
• Zawsze należy brać pod uwagę liczbę owoców w próbce do pomiaru. Na przykład, naukowcy z Uniwersytetu Cornella w Stanach Zjednoczonych proponują, aby do pomiaru dojrzałości przed zbiorem co tydzień pobierać po 10 jabłek z każdej kwatery i na każdym owocu wykonywać 2 lub 3 pomiary. W przypadku pomiaru jędrności po okresie przechowywania zalecają pobierać po 20 owoców z danej partii wykonując 2-3 pomiary na każdym jabłku.

Pomiar

Po pierwsze należy pamiętać, że jędrność miąższu w obrębie jednego owocu nie musi być jednakowa. Ogólnie, strona z rumieńcem ma zwykle mniejszą jędrność (do około 0,5 kG). Z tego powodu pomiaru należy dokonywać zawsze po tej samej stronie owocu (tylko z rumieńcem, albo tylko zielonej), lepiej jednak z obu stron z wyciągnięciem średniej.

Jeżeli nie usuniemy skórki z owocu, jędrnościomierz zmierzy jej twardość łącznie z jędrnością miąższu. Dlatego zawsze przed pomiarem, skórkę należy usunąć. Grubość usuwanej warstwy wpływa na wynik pomiaru: im więcej miąższu usuniemy ze skórką, tym zmierzona jędrność okaże się wyższa. Zaleca się więc obieranie skórki za pomocą specjalnej obieraczki (zwykle jest w zestawie z penetrometrem – fot. 3) lub ostrego noża. Usuwamy skórkę w postaci koła o średnicy około 20-25 mm, zawsze w połowie odległości pomiędzy kielichem a szypułką.

Nigdy nie wolno dokonywać pomiaru w miejscu, w którym owoc wykazuje oznaki odgnieceń. Lepiej jabłko czy gruszkę położyć na twardej powierzchni, np. blacie stołu, niż dokonywać pomiaru w ręku. Trzpień należy zagłębić w miąższu do zaznaczonej na nim linii.

Czynnikiem, który najbardziej wpływa na wynik pomiaru jest szybkość z jaką trzpień jest wciskany w miąższ. Im szybciej ta czynność jest wykonywana, tym wyższy jest odczyt jędrności. Właściwy czas wbijania trzpienia w miąższ powinien wynosić około 2 sekundy. Choć brzmi to nieco dziecinnie, amerykańscy naukowcy zalecają podczas wbijania trzpienia odliczanie przy użyciu słów „jeden-tysiąc-jeden, jeden-tysiąc-dwa”. Osoba wykonująca pomiar może bowiem w ten sposób regulować szybkość wbijania trzpienia tak, aby była podobna przy kolejnych owocach. Zazwyczaj, zbyt szybkie wciskanie trzpienia w miąższ jest podstawową przyczyną otrzymywania zafałszowanych wyników pomiaru.

Odczyt wyników

Trzeba również pamiętać o tym, jak właściwie odczytywać wynik na skali jędrnościomierza. Niektórzy odczytują do najbliższego kilograma na skali, inni do 0,5 kG, jeszcze inni – nawet do 0,1 kG. Wydaje się, że wystarczająco dokładny będzie odczyt do najbliższego 0,5 kG na skali, jeżeli tylko wielkość badanej próbki jest wystarczająca.

Przyczyny błędów

Jeżeli używa się wykalibrowanego jędrnościomierza, starannie dobiera próbki owoców i precyzyjnie dokonuje pomiaru, uzyskany wynik powinien być w miarę dokładny. W praktyce niestety, możemy mieć do czynienia z błędami, które wynikają z jeszcze innych przyczyn , związanych bezpośrednio z samymi owocami.

Zwiększona zawartość azotu w jabłkach może wpływać na obniżenie ich jędrności bardziej niż warunki w jakich są przechowywane. Z tego powodu, jabłka do pomiaru najlepiej wybierać z drzew o porównywalnej sile wzrostu, co może być wskaźnikiem podobnej zawartości wspomnianego pierwiastka.

Jabłka wykazujące objawy szklistości miąższu (częsta choroba fizjologiczna, np. u odmiany ‘Gloster’) będą zawsze dawały wyższy wynik podczas pomiaru jędrności.

Na podstawie, m.in. materiałów sadowniczej stacji doświadczalnej w Ithaca (USA) oraz Uniwersytetu w Massachusetts (USA)