Bezpieczeństwo żywności powinno być dla sadowników kwestią nadrzędną, ponieważ produkują owoce, które jako produkty pierwotne są kierowane do bezpośredniego spożycia lub przetworzenia. Z uwagi na przepisy regulujące działania związane z produkcją oraz zatrudnieniem pracowników, każde gospodarstwo może zostać skontrolowane przez odpowiednie służby.
Pomijając kontrolę z ramienia ARiMR w odniesieniu do płatności bezpośrednich, w gospodarstwie mogą pojawić się inspektorzy z PIORiN, których zadaniem jest kontrola produkcji owoców i warzyw w zakresie zastosowanego programu nawożenia i ochrony chemicznej oraz sprzętu używanego do nanoszenia środków ochrony roślin (ś.o.r.), a także przechowywania tych ostatnich i nawozów. Podczas zbioru i przygotowania owoców oraz warzyw do sprzedaży i samej sprzedaży, kontroli mogą dokonać inspektorzy z Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych (PSSE) zarówno w gospodarstwach, jak i na placach handlowych. Gdy w gospodarstwie zatrudnieni są cudzoziemcy, gospodarstwo może być skontrolowane przez Państwową Inspekcję Pracy i przez Służby Graniczne.
o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz Rozporządzenie WE nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie higieny środków spożywczych, Załącznik II – Produkcja podstawowa). O konieczności spełnienia odpowiednich warunków sanitarno-higienicznych informują przez zbiorami: Państwowa Inspekcja Sanitarna, Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Główna Inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz Główny Inspektorat Weterynarii Jednostki te są odpowiedzialne za przestrzeganie wymienionych aktów prawnych.
W związku z powyższym, zgodnie z przepisami, osoby zajmujące się produkcją pierwotną (producenci owoców i warzyw) powinny:
- eliminować przypadki nawożenia płodów rolnych fekaliami, które mogą być zanieczyszczone chorobotwórczymi wirusami, mogącymi utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy;
- stosować do upraw wodę spełniającą odpowiednie kryteria mikrobiologiczne (bakterie z grupy coli poniżej 50 000 w 100 ml, z gr. coli termotolerancyjne poniżej 20 000 w 100 ml, paciorkowce kałowe poniżej 10 000 w 100 ml, Salmonella nieobecna);
- zapewnić osobom pracującym przy zbiorze dostęp do toalet (w odpowiedniej liczbie w stosunku do zatrudnionego personelu):
– toalety (stałe lub przenośne) powinny być zlokalizowane blisko plantacji, w zamkniętym obszarze pola, gdzie pracuje personel;
– utrzymywać je trzeba w należytym stanie sanitarno-technicznym,
– należy myć je i dezynfekować zgodnie z opracowaną instrukcją z tego zakresu;
– zapewnić higieniczne usuwanie nieczystości,
– zapewnić oddzielne toalety dla personelu i o ile to możliwe dla gości, - zapewnić pracownikom dostęp do bieżącej wody do mycia rąk;
- myć ręce przed każdorazowym wejściem na pole (zalecane jest nawet używanie jednorazowych rękawiczek);
- zapewnić czystą odzież ochronną przy wykonywaniu pracy (o ile jest to konieczne);
- nie dopuszczać do pracy przy zbiorze owoców i warzyw osób, u których występują: biegunka, wymioty, kaszel, gorączka;
- zapewnić odpowiednią czystość pojemników i naczyń do zbioru owoców i warzyw;
- bezwzględnie egzekwować zakaz wstępu do obszaru zbioru osób nieupoważnionych;
- zapewnić stosowanie procedury identyfikowalności/śledzenia surowców według zasady „krok w przód” (lista odbiorców);
- przestrzegać zasad dobrej praktyki rolniczej (GAP), Dobrej Praktyki Higienicznej i Produkcyjnej;
- przeprowadzać dla osób pracujących przy zbiorze owoców i warzyw szkolenia w zakresie podstawowych zasad higieny.
Prawidłowa ocena zagrożeń środowiskowych jest szczególnie ważna, gdyż następująca potem kontrola poszczególnych etapów podczas produkcji nie jest w stanie wyeliminować pierwotnych zanieczyszczeń. Główne źródła wirusów w żywności mogą pojawić się podczas pierwotnej produkcji, obejmując wodę, glebę, nawozy, ścieki. Owoce mogą być zanieczyszczone fekaliami pochodzącymi od ludzi lub zwierząt, np. podczas powodzi.
Nieprzestrzeganie warunków higieniczno-sanitarnych na plantacjach jest kryterium dyskwalifikującym surowiec, dlatego nie może być on przyjęty np. do punktu skupu czy bezpośrednio do zakładu produkcyjnego. Według opinii ekspertów w dziedzinie epidemiologii poprawa sytuacji w zakresie higieny zbioru owoców i warzyw, może nastąpić tylko w przypadku stałego egzekwowania od osób pracujących na plantacjach mycia rąk przed wejściem na pole, zapewnienia pracownikom dostępu do toalet w pobliżu plantacji, a także zapewnienia urządzeń do mycia rąk w bieżącej wodzie po skorzystaniu z toalety.
Inspektorzy wymienionych służb państwowych mają uprawnienia do wstępu na teren plantacji, a w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego podejmowania niezbędnych badań w celu jego wyeliminowania. Należy także pamiętać, że każdy podmiot prowadzący działalność w zakresie produkcji pierwotnej, powinien złożyć do terenowo właściwej PSSE wniosek o wpis do rejestru zakładów podlegających urzędowej kontroli sanitarnej w zakresie prowadzonej działalności. Obowiązek ten wynika z art. 61 i art. 63 ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Niedopełnienie ustawowego obowiązku zagrożone jest sankcją w postaci kary pieniężnej nakładanej w trybie postępowania administracyjnego przez Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (art. 103 i art. 104 wyżej cytowanej ustawy).
Na podstawie: informacji dostępnych na stronach GIS, PSSE, Ustawy z 25 sierpnia 2006 r.
o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz Rozporządzenia WE nr 852/2004 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, Załącznik II – Produkcja podstawowa.