Nawożenie drzew w okresie wzrostu zawiązków owocowych

    profesor IO, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

    Jeśli nawożenie sadów wczesną wiosną było właściwe, to w okresie wzrostu zawiązków owocowych zabieg ten ogranicza się praktycznie do opryskiwania drzew wapniem celem polepszenia jakości owoców. Oczywiście, w warunkach niedoboru lub nadmiaru wody w glebie zachodzi także konieczność dostarczenia roślinom innych składników, których im brakuje.

    [envira-gallery id=”40115″]

    Dokarmianie wapniem

    W uprawie roślin sadowniczych niedobór wapnia występuje głównie w owocach. Powoduje to pogorszenie ich jakości i zdolności przechowalniczej oraz obniżenie trwałości w obrocie handlowym. Dodatkowo owoce ubogie w wapń mają podwyższoną wrażliwość na pękanie (najczęściej ten problem dotyczy czereśni i śliwek – fot. 1), poparzenia słoneczne (fot. 2) oraz wiele chorób fizjologicznych. Owoce takie są także podatne na infekcje grzybowe, szczególnie w okresie przechowywania oraz po wyjęciu z chłodni.

    Wysoka zawartość wapnia w glebie nie gwarantuje uzyskiwania owoców (szczególnie jabłek) bogatych w ten składnik, gdyż w roślinie wapń przemieszcza się głównie do liści. W wielu przypadkach zachodzi więc konieczność dokarmiania owoców tym składnikiem drogą pozakorzeniową. Efektywność tego zabiegu zależy od wielu czynników związanych m.in. z właściwościami nawozu, wielkością jego dawki, liczbą zabiegów w sezonie, techniką opryskiwania oraz warunkami pogodowymi podczas i bezpośrednio po zabiegu.

    Nawozy wapniowe

    Do nawożenia pozakorzeniowego wapniem używa się często chlorku wapnia lub saletry wapniowej. Zawartość wapnia w nawozowym chlorku wapnia (39% CaO przy 78–80% CaCl2) jest większa niż w saletrze wapniowej (26% CaO). Z tego powodu użycie tej samej dawki obu tych produktów powoduje, że ilości zaaplikowanego i pobranego wapnia przez zawiązki/owoce z formy chlorkowej są większe niż z azotanowej.

    Pomimo na ogół wysokiej skuteczności opryskiwania chlorkiem wapnia i saletrą wapniową w celu zwiększenia zawartości wapnia w owocach, użycie tych nawozów ma także ujemne strony. Przy stosowaniu podwyższonych dawek chlorku wapnia obserwuje się czasami poparzenia liści, a niebezpieczeństwo to jest szczególnie realne dla liści młodych. Natomiast w wypadku użycia saletry wapniowej może się niekiedy pojawić problem z pogorszeniem wybarwienia jabłek. Niezależnie od wymienionych wad chlorku wapnia i saletry wapniowej, większość dolistnych nawozów wapniowych bazuje na zawartych w nich solach. Jednocześnie, firmowe nawozy zawierają różne związki organiczne, mające na celu polepszenie pobierania wapnia przez owoce oraz ograniczenie ujemnych skutków stosowania czystych soli wapnia.

    Dawka nawozu

    Zastosowanie wysokich dawek nawozów wapniowych umożliwia skuteczne zwiększenie zawartości wapnia w owocach. Zbyt wysoka dawka powoduje jednak uszkodzenia liści i/lub skórki owoców. Szczególnie wrażliwe na uszkodzenia są młode, rozwijające się liście i owoce. Z tego powodu we wczesnych okresach rozwoju drzewa należy opryskiwać obniżonymi dawkami czystych soli wapnia.

    Ponieważ liście oraz skórka owoców gruszy, brzoskwini i moreli są bardziej wrażliwe na opryskiwanie solami niż liście i owoce jabłoni, to dawki wielu nawozów wapniowych (szczególnie chlorku wapnia i saletry wapniowej) powinny być niższe o 50% w porównaniu do tych polecanych dla jabłoni.

    Intensywność i terminy zabiegów

    Podwyższanie zawartości wapnia w owocach w wyniku opryskiwania tym składnikiem na ogół koresponduje z liczbą wykonywanych zabiegów w sezonie. Wymagana ich liczba zależy jednak od uprawianego gatunku, a nawet odmiany, warunków pogodowych oraz przewidywanego okresu przechowywania owoców. Największą liczbę zabiegów poleca się dla jabłoni, gdyż ich owoce mają często małą zawartość wapnia oraz wymagają długiego przechowywania. W sadach jabłoniowych drzewa należy opryskiwać tym składnikiem pokarmowym 3–7 razy. Odmiany jabłoni o szczególnie małej zawartości wapnia w owocach (np. Honeycrisp®, ‘Cortland’, ‘Šampion’, ‘Jonagold’, ‘Rubin’, ‘Mutsu’, ‘Ligol’) wymagają większej liczby zabiegów, grusze – 3–5, a morele i brzoskwinie tylko 3. U jabłoni i gruszy, intensywniejsze opryskiwanie wapniem w sezonie poleca się w warunkach słabego plonowania drzew, wysokiej temperatury powietrza i jednocześnie niewielkich opadów w lecie oraz gdy owoce będą długo przechowywane (szczególnie w chłodni zwykłej).

    W celu ograniczenia występowania w jabłkach i gruszkach chorób fizjologicznych, których objawy pojawiają się wewnątrz miąższu (np. zbrunatnienie przygniezdne – fot. 3, szklistość miąższu u jabłek – fot. 4 oraz skorkowacenie – fot. 5 i zbrązowienia miąższu u gruszek), wskazane jest rozpocząć opryskiwanie wapniem w połowie czerwca, gdy zawiązki owocowe mają wielkość orzecha włoskiego. Zabiegi w późniejszym okresie wzrostu owoców ograniczają choroby fizjologiczne, których objawy występują na skórce lub tuż pod nią (np. gorzka plamistość podskórna – fot. 6 i plamistość przetchlinkowa u jabłoni oraz lucernowatość u gruszek – fot. 7). Opryskiwanie wapniem u brzoskwini i moreli należy rozpocząć około 4 tygodnie przed zbiorem owoców, a kolejne zabiegi wykonywać w odstępach 7–14-dniowych (częściej u brzoskwini i moreli, rzadziej u gruszy i jabłoni).

    Technika opryskiwania

    Istotny wpływ na skuteczność opryskiwania wapniem ma technika zabiegu. Należy opryskiwać w taki sposób, aby ciecz równomiernie pokryła powierzchnię rośliny, przy jednocześnie najmniejszych jej stratach (wynikających z ociekania cieczy i znoszenia kropel). Obecnie do sadów poleca się opryskiwacze z pomocniczym strumieniem powietrza, które ułatwiają przenikanie kropel cieczy w koronie drzew oraz zwiększają równomierność pokrycia wszystkich organów rośliny.

    Efektywność opryskiwania wapniem jest silnie związana z faktem nie przemieszczania się jonów wapnia w roślinie. Z tego powodu jedynie wapń naniesiony na skórkę owocu ma szansę wniknąć do jego miąższu. Należy zatem zadbać, aby roztwór wapnia dokładnie pokrył powierzchnię owoców w całej objętości korony. W tym celu należy utrzymywać luźne korony, wykonując cięcie zimowe oraz – w razie konieczności – także letnie. Szczególną uwagę należy zwrócić na pokrycie roztworem wapnia owoców z wierzchołkowej części korony, gdyż są one z natury ubogie w ten składnik.

    Warunki pogodowe

    O skuteczności opryskiwania wapniem decydują w pewnym zakresie warunki pogodowe podczas zabiegu oraz tuż po jego wykonaniu. Przy temperaturze powietrza >25°C pobieranie wapnia naniesionego na powierzchnię owocu jest silnie ograniczone, głównie ze względu na szybkie odparowanie wody z powierzchni rośliny. Zbyt silny wiatr także obniża skuteczność zabiegu ze względu na nierównomierne rozprowadzenie cieczy w koronie drzew oraz jej szybkie odparowanie z powierzchni owoców. Najlepiej opryskiwać pod wieczór, przy słabym wietrze, gdy temperatura powietrza wynosi 10–15°C.

    Zabiegi bezpośrednio przed zbiorem

    Dla odmian jabłoni, których owoce zbierane są w październiku celowe jest późnojesienne opryskiwanie chlorkiem wapnia w dawce 30–40 kg/ha lub innym nawozem wapniowym w dawce 3–4-krotnie większej od tej, którą poleca się w okresie letnio-jesiennym. Zabieg ten uzasadniony jest szczególnie dla odmian, których owoce są wrażliwe na choroby fizjologiczne spowodowane niedoborem wapnia (np. ‘Jonagold’ i ‘Gloster’). Późnojesienny zabieg wapniem najlepiej wykonać na 7–10 dni przed zbiorem owoców. Opryskiwanie w tym okresie efektywnie zwiększa zawartość wapnia w jabłkach, polepszając tym samym ich zdolność przechowalniczą oraz trwałość w obrocie handlowym. Uszkodzenia liści towarzyszące późnojesiennemu zabiegowi wapniem nie mają wpływu na mrozoodporność drzew, gdyż nie powodują defoliacji (przedwczesnego opadania liści). Późnojesienne opryskiwanie drzew chlorkiem wapnia w wysokich dawkach nie uszkadza skórki owoców, ani ich przetchlinek. Zabieg ten nie pozostawia też żadnych osadów na skórce owoców, pod warunkiem, że nawozowy chlorek wapnia nie zawiera znaczących domieszek tlenku i wodorotlenku wapnia/sodu oraz nie jest stosowany łącznie z fungicydami. Należy podkreślić, że późnojesienny zabieg wapniem w wysokich dawkach należy traktować jako uzupełnienie opryskiwania tym składnikiem w okresie letnio-jesiennym (rozwój niektórych chorób fizjologicznych jabłek ma początek już kilka tygodni po kwitnieniu).

    Opryskiwanie chlorkiem wapnia w podwyższonych dawkach bezpośrednio przed zbiorem uzasadnione jest także w uprawie gruszy ‘Konferencja’. Badania w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach wykazały, że opryskiwanie drzew chlorkiem wapnia w dawce 15 kg CaCl2/ha, na około 7 dni przed zbiorem gruszek polepszało ich trwałość w czasie przechowywania, a także po wyjęciu z chłodni. Zabieg ten nie powodował ordzawienia skórki owoców, a jedynie w niewielkim stopniu uszkadzał liście. Grusze opryskiwane chlorkiem wapnia w podwyższonej dawce nie wykazywały podwyższonej wrażliwości na niską temperaturę w okresie zimowym. Należy podkreślić, że najlepsze efekty w podtrzymywaniu jakości gruszek ‘Konferencja’ w okresie przechowywania uzyskano w wyniku opryskiwania drzew chlorkiem wapnia w okresie letnio-jesiennym (5 zabiegów) oraz bezpośrednio przed zbiorem owoców.

    Pękanie owoców czereśni, wiśni i śliw

    W niektórych latach dużym problemem sadowników jest pękanie owoców niektórych gatunków drzew pestkowych. Zjawisko to występuje w wyniku długotrwałych opadów deszczu na 2–3 tygodni przed zbiorem owoców. Najbardziej wrażliwe na pękanie są owoce czereśni i wiśni, a w mniejszym stopniu śliw.

    Jednym ze sposobów ograniczania pękania owoców powyższych gatunków są zabiegi opryskiwania wapniem. Można je wykonywać rutynowo, na 3, 2 i tydzień przed zbiorem owoców lub też bezpośrednio przed spodziewanym opadem deszczu, rozpoczynając od trzeciego tygodnia przed zbiorem owoców. Wcześniejsze zabiegi nie są skuteczne, gdyż wrażliwość owoców na pękanie wzrasta wraz ich dojrzewaniem. Niezależnie od tego faktu, skuteczność dokarmiania tym składnikiem w ograniczaniu pękania owoców jest znacznie większa w uprawie czereśni i wiśni niż w sadach śliwowych.

    Innym sposobem ograniczania pękania owoców wiśni, czereśni i śliw jest zraszanie nadkoronowe drzew roztworem wapnia w czasie deszczu. Przy tym sposobie wykorzystuje się instalację nawodnieniową wyposażoną w minizraszacze, dozownik nawozów oraz zbiornik na nawóz. Minizraszacze znajdują się około 0,5 m nad wierzchołkami drzew, w połowie odległości między drzewami w rzędzie. Takie rozmieszczenie gwarantuje dobrą penetrację roztworu wapnia w całej koronie drzew.

    Zraszanie nadkoronowe uruchamia się ręczne lub automatyczne, gdy opad deszczu przekroczy 1 mm, a należy je zakończyć w momencie ustania opadu. Jeśli system będzie pracować dłużej, zwiększa się ryzyko pękania owoców. W celu ograniczenia zużycia nawozów wapniowych, bez zmniejszenia efektywności zabiegu, można uruchamiać system nawodnieniowy w trakcie deszczu z 5–10-minutowymi przerwami po każdym 30-minutowym cyklu zraszania. Wymaga to jednak automatycznej regulacji systemu nawodnieniowego. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że efektywność zraszania nadkoronowego wapniem w ograniczaniu pękania owoców czereśni jest większa w porównaniu do opryskiwania wapniem.

    Niezależnie od sposobu nanoszenia roztworu wapnia na powierzchnię owoców, jego stężenie nie powinno przekraczać 0,5%. Gdy jest większe, wzrasta ryzyko poparzenia liści.

    Należy podkreślić, że opryskiwanie oraz zraszanie nadkoronowe roztworem wapnia w czasie deszczu nie eliminuje pękania owoców. Zdarzają się także sytuacje, że zabiegi te zmniejszają wielkość owoców, obniżają w nich poziom cukrów oraz pozostawiają na nich biały nalot. Drobnienie owoców oraz obniżenie zawartości cukrów w ich miąższu najczęściej występują, gdy warunki wzrostu roślin są niesprzyjające. Biały nalot na powierzchni może być natomiast spowodowany brakiem opadów po ostatnim opryskiwaniu wapniem lub też tworzeniem się osadu mieszaniny chlorku wapnia z niektórymi fungicydami.

    fot. 1–7 P. Wójcik