Perspektywiczne odmiany czereśni

    profesor IO, mgr Agnieszka Głowacka, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

    Sadownicy uprawiający wczesne czereśnie oczekują na wartościową odmianę, która w przyszłości wsparłaby lub zastąpiła odmianę ‘Burlat’. Ta ostatnia bowiem jest zawodna w uprawie. Jej drzewa późno wchodzą w okres owocowania, zwłaszcza jeśli są szczepione na silnie rosnących podkładkach, a w latach obfitujących w opady deszczu owoce masowo pękają i gniją. Dotychczas trudno było znaleźć odmianę, którą można byłoby z pełną odpowiedzialnością polecić do sadów towarowych zamiast odmiany ‘Burlat’. Dziś, zarówno w kolekcji Instytutu Ogrodnictwa jak i w doświadczeniach odmianowo-porównawczych znajduje się grupa odmian równie wartościowych lub lepszych od ‘Burlata’, z którymi warto sadowników zapoznać. Wydaje się jednak, że w warunkach klimatycznych i ekonomicznych naszego kraju większe znaczenie mają odmiany czereśni o późnej porze dojrzewania. Owoce odmian późno dojrzewających są zdecydowanie większe i smaczniejsze niż czereśnie dojrzewające na początku sezonu. Dzięki temu cieszą się one dużym popytem na rynku, a sadownik uzyskuje za nie wyższą cenę niż za owoce odmian wczesnych. W związku z tym wielu sadowników produkujących czereśnie na skalę towarową interesuje się odmianami późno dojrzewającymi.

    [envira-gallery id=”40158″]

    Czereśnie wczesnej pory dojrzewania

    Obecnie w grupie czereśni o wczesnej porze dojrzewania jest już co najmniej kilka dobrze zapowiadających się odmian. Należą do nich: ‘Rita’ (dużo wcześniejsza niż ‘Burlat’), ‘Helga’, ‘Dillemma’ (syn. ‘Woschod Diljemna’), ‘Skazka’ (syn. ‘Bajka’), ‘Walerija Nr 3’, ‘Earlise’, ‘Marta’, ‘Anita’, ‘Kasandra’ i ‘Horka’.

    ‘Rita’. Odmiana węgierska – ‘Truszenskaja 2’ x siewka ‘Germersdorfska’. Jej owoce dojrzewają najwcześniej spośród opisywanych w tym materiale. W kolekcji i doświadczeniach prowadzonych w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach k. Skierniewic jej owoce dojrzewają zwykle 8–10 dni przed odmianą ‘Burlat’. W niektórych latach nawet ok. 2 tygodnie wcześniej (pierwszy tydzień dojrzewania czereśni), prawie równocześnie z odmianą ‘Rivan’. Podobnie jak inne bardzo wczesne odmiany czereśni, ‘Rita’ nie ma zbyt dużych owoców. Niemniej zdarza się, że w niektórych sezonach osiągają nawet masę powyżej 7 g, co w przypadku tak wczesnej odmiany jest niewątpliwą zaletą.
    Wielkość owoców zależy od plonowania drzew i przebiegu warunków atmosferycznych na przełomie maja i czerwca.

    Owoc ‘Rity’ (fot. 1) ma sercowaty kształt, ale jest spłaszczony na biegunach, podobnie jak np. ‘Wczesna Riversa’. Skórka jest ciemnoczerwona z połyskiem. Wskutek wystąpienia obfitych opadów deszczu w czasie dojrzewania owoce ‘Rity’ pękają, niestety, w stopniu zbliżonym do owoców odmiany ‘Burlat’. Mimo to, jest to wartościowa, plenna czereśnia, o bardzo wczesnej porze dojrzewania.

    ‘Helga’. Odmiana czeska otrzymana w wyniku skrzyżowania czereśni ‘Wczesna Riversa’ x ‘Moreau’. Jej owoce dojrzewają kilka dni wcześniej niż ‘Burlat’ (w drugim tygodniu dojrzewania czereśni). Są duże, mogą osiągać nawet 8–9 g, a przy tym, co ważne, prawie nie pękają podczas opadów deszczu. Skórka jest ciemnoczerwona z połyskiem (fot. 2), miąższ delikatny, miękki. Odmiana ta zaliczana jest do sercówek. Drzewo bardzo plenne, początkowo rośnie silnie, ale po wejściu w pełnię owocowania jego wzrost słabnie.

    ‘Dillemma’ (syn. ‘Woschod Diljemna’). Odmiana ukraińska. Jest krzyżówką czereśni ‘Drogana Żółta’ x ‘Walerij Czkałow’, uzyskaną w Instytucie Sadownictwa w Melitopolu. Jej owoce są duże i atrakcyjne, o szeroko sercowatym kształcie i ciemnoczerwonej skórce (fot. 3). Dojrzewają zazwyczaj 2–3 dni wcześniej, a w niektórych latach w tym samym czasie co owoce odmiany ‘Burlat’ (trzeci tydzień dojrzewania czereśni). Masa owocu jest większa niż u ‘Burlata’, a podatność skórki na pękanie – wyraźnie mniejsza. Drzewa tej odmiany obficie owocują w SD w Dąbrowicach, zwłaszcza na podkładce ‘GiSelA 5’.

    ‘Marta’. Odmiana czeska, jest mieszańcem uzyskanym przez skrzyżowanie czereśni ‘Kordia’ x ‘Wczesna Riversa’. Owoce dojrzewają w trzecim tygodniu dojrzewania czereśni, prawie w tym samym terminie co ‘Burlat’. Są duże (8–9 g) i średnio podatne na pękanie w czasie deszczu. Skórka ciemnoczerwona, lśniąca (fot. 4). Miąższ jędrny (chrząstka) i bardzo smaczny. Drzewa plonują na średnim poziomie. Niestety, są dość podatne na infekcje wirusowe.

    ‘Skazka’ (syn. ‘Bajka’). Odmiana ukraińska, otrzymana w wyniku skrzyżowania czereśni ‘Drogana Żółta’ x ‘Walerij Czkałow’. Jej owoce dojrzewają prawie równocześnie z odmianą ‘Burlat’. Są atrakcyjne, mają ciemnoczerwoną (wiśniową) skórkę, szeroko sercowaty kształt (fot. 5), są przy tym jędrne (chrząstka) i mniej niż ‘Burlat’ podatne na pękanie. Przeciętna masa owocu wynosi 7,5–8 g. Odmiana dość plenna, zwłaszcza na słabo rosnących podkładkach.

    ‘Walerija Nr 3’. Pochodzi ze wschodniej Ukrainy (Artiomowsk), gdzie została wyselekcjonowana przez Lilianę Taranienko. Drzewo i pąki kwiatowe są wytrzymałe na mróz. Owoce dojrzewają 2–3 dni po odmianie ‘Burlat’ (pod koniec trzeciego tygodnia dojrzewania czereśni). Są duże, o średniej masie 7–8 g, atrakcyjne, smaczne i mało podatne na pękanie. Skórka ciemnoczerwona z połyskiem (fot. 6), miąższ dość jędrny, smaczny. Drzewo średnio plenne i dość podatne na infekcje wirusowe.

    ‘Anita’. Odmiana węgierska, otrzymana przez skrzyżowanie czereśni ‘Truszenskaja 2’ x siewka ‘Germersdorfska’. Owoce dość duże (7,5 g), dojrzewają 2–4 dni później niż ‘Burlat’ (przełom trzeciego i czwartego tygodnia dojrzewania czereśni). Są mało lub średnio podatne na pękanie w czasie deszczu. Skórka czerwona, intensywnie lśniąca (fot. 7). Miąższ średnio jędrny, soczysty. Smak czereśni tej odmiany jest bardzo charakterystyczny, różni się od smaku innych nowych odmian – przypomina wczesne czereśnie uprawiane dawno temu w ogrodach przydomowych. Drzewa ‘Anity’ są wytrzymałe na mróz, zdrowe i plenne.

    ‘Kasandra’. Odmiana czeska, otrzymana przez skrzyżowanie czereśni ’Burlat’ x ‘Sunburst’. Owoce dojrzewają kilka dni po czereśniach odmiany ‘Burlat’. Są duże i smaczne, o bardzo atrakcyjnym wyglądzie (fot. 8) i masie około 10 g. Skórka jest ciemnoczerwona i błyszcząca. Miąższ jest także ciemnoczerwony, soczysty. Owoce odmiany ‘Kasandra’ nie są jednak dostatecznie jędrne i z tego powodu, pomimo, że bardzo atrakcyjne, mogą być nietrwałe w obrocie.

    ‘Elektra’. Odmiana ukraińska, otrzymana w Instytucie Sadownictwa w Melitopolu ze skrzyżowania czereśni ‘Drogana Żółta’ x ‘Walerij Czkałow’. Jej owoce dojrzewają 3–5 dni po odmianie ‘Burlat’, mają szeroko sercowaty kształt (fot. 9) i masę około 7,5 g. W czasie deszczu są podatne na pękanie, ale nieco mniej niż ‘Burlat’. Skórka jest ciemnoczerwona z intensywnym połyskiem. Jest to wczesna, bardzo atrakcyjna odmiana. Drzewa szczepione na podkładce ‘GiSelA 5’ są bardzo plenne.

    ‘Earlise’. Odmiana francuska. Jej owoce dojrzewają w tym samym terminie co ‘Burlat’. Są duże (około 9 g), znacznie większe od ‘Burlata’, atrakcyjne i smaczne. Drzewa plenne. Niestety, owoce ‘Earlise’ (fot. 10) są bardzo podatne na gnicie i pękanie w czasie deszczu. Mimo to, warto na tę odmianę zwrócić uwagę i wykorzystywać ją np. w hodowli nowych, wczesnych odmian czereśni lub w uprawie pod osłonami.

    ‘Horka’. Odmiana czeska, jest siewką z wolnego zapylenia odmiany ‘Van’. Jej owoce dojrzewają tydzień po odmianie ‘Burlat’ (czwarty tydzień dojrzewania czereśni). Są bardzo duże (fot. 11) jak na tak wczesną porę dojrzewania. Łatwo osiągają masę 10 g, są też smaczne, typu chrząstki, ale podatne na pękanie w czasie deszczu.

    Odmiany średnio wczesne

    W warunkach Polski dobre ceny uzyskują producenci również za owoce odmian dojrzewających około IV/V czereśniowego tygodnia, razem z owocami odmian: ‘Vanda’, ‘Techlovan’ i ‘Summit’. Muszą to być jednak owoce bardzo wysokiej jakości, niepodatne na pękanie. W tej grupie czereśni odmianami nowymi i perspektywicznymi dla warunków polskich są: ‘Vera’ i ‘Sandra’.

    ‘Vera’ to odmiana węgierska, otrzymana przez krzyżowanie czereśni ‘Ljana’ x ‘Van’. Drzewo rośnie średnio silnie, jest wytrzymałe na mróz, mało podatne na choroby i bardzo plenne. Owoce ‘Very’ są duże, kuliste, o masie 8,5-10 g, bardzo atrakcyjne, osadzone na dość krótkiej szypułce (fot. 12). Na pękanie są one średnio podatne, nieco bardziej niż owoce ‘Vandy’. Ich dojrzewanie przypada na przełom IV i V czereśniowego tygodnia, to jest w tym samym czasie, w którym dojrzewają owoce czereśni ‘Vanda’ Jednak owoce czereśni ‘Vera’ są większe.

    ‘Sandra’ jest odmianą czeską powstałą w wyniku skrzyżowania czereśni ’Kordia’ x ‘siewka nr 13’. Owoce tej odmiany są bardzo atrakcyjne (fot. 13), duże i twarde a jednocześnie niepodatne na pękanie w czasie opadów deszczu. Kształt owocu jest sercowaty, skórka jest cętkowana, a w pełnej dojrzałości przybiera piękny, ciemnoczerwony kolor. Dojrzewanie owoców przypada na V czereśniowy tydzień, prawie równocześnie z owocami czereśni ‘Techlovan’.

    Odmiany późne

    Za uprawą odmian późnych przemawia wiele czynników. Porównując np. owoce wczesnej odmiany ‘Burlat’ z owocami bardzo późnej ‘Reginy’, zauważamy, że te drugie są nierzadko dwa razy większe. W sadzie owoce odmian późnych są też w mniejszym stopniu uszkadzane przez ptactwo. Wynika to z faktu, że w lipcu, kiedy dojrzewają późne odmiany czereśni, ptaki mają już do wyboru wiele innych pożytków, które są dla nich bardziej atrakcyjne (np. owoce morwy, borówki wysokiej, ziarno zbóż). Ponadto produkowane w Polsce owoce odmian późnych mają szanse sprzedaży na eksport. Czereśni wczesnych nie warto eksportować, gdyż na rynki europejskie dostarczają je Węgrzy, Turcy, Włosi i Hiszpanie. Cieplejszy klimat sprawia, że w wymienionych krajach wegetacja rozpoczyna się znacznie wcześniej niż w Polsce i dlatego czereśnie tam produkowane na europejskich rynkach zawsze będą o 2–3 tygodnie wcześniej niż nasze. Z kolei późne czereśnie z Polski mogą wydłużyć podaż tych owoców na europejskich rynkach o 2–4 tygodni.

    Z myślą o eksporcie należy uprawiać dwie, trzy, najwyżej cztery późne odmiany, gdyż do wysyłek zagranicznych niezbędne jest sprawne przygotowanie dużej partii jednolitego i dobrego jakościowo towaru, czemu nie sprzyja różnorodność odmianowa. Dlatego też producenci powinni zakładać sady czereśniowe złożone z drzew jednej, dwóch lub trzech późnych odmian, a następnie wspólnie organizować ich sortowanie i dystrybucję.

    Zakładanie bardzo dużych sadów czereśniowych przez jednego tylko producenta jest w warunkach Polski ryzykowne. Nawet w największym rejonie uprawy czereśni w USA (na pograniczu stanów Waszyngton i Oregon) czereśnie uprawia się w taki właśnie zespołowy sposób. Producenci amerykańscy są dobrze zorganizowani. Uprawę każdy z nich prowadzi na własną rękę, ale sprzedaż – wspólnie.

    W rejonie tym znajduje się kilka dużych sortowni/pakowni należących do grup producentów. Okoliczni właściciele gospodarstw mają sady o bardzo zróżnicowanej powierzchni, od kilkunastu arów do kilkunastu hektarów. Wspólny handel wszystkim im bardzo się opłaca. Warunkiem uczestniczenia w przedsięwzięciu jest jednak produkcja wysokiej jakości surowca. Kontrola jakości owoców w sortowni/pakowni jest bardzo rygorystyczna. Dzięki temu tamtejsi sadownicy sprzedają swoje owoce nie tylko na rynek amerykański, lecz także do Azji (Japonia) i do Europy (Wielka Brytania). Podobne inicjatywy pojawiają się także w naszym kraju, i słusznie, bo w pojedynkę nie da się eksportować owoców. Atutem polskich producentów jest bliska odległość do potencjalnych odbiorców z zachodniej Europy.

    Czereśnie przeznaczone na eksport muszą mieć wysoką jakość, odpowiednią jędrność i wielkość. Ich średnica nie powinna być mniejsza niż 24–25 mm. Warunek ten spełniają odmiany ‘Kordia’ (fot. 14) i ‘Regina’ (fot. 15). Obydwie są już znane polskim producentom, gdyż w ostatnich latach są one najczęściej wybierane do sadów towarowych. Poniżej zaprezentowanych jest sześć perspektywicznych odmian późnej pory dojrzewania, mało jeszcze znanych producentom.

    ‘Justyna’. Nowa odmiana otrzymana w Czechach – krzyżówka czereśni ‘Kordia’ x ‘Stark Hardy Giant’. Drzewo rośnie umiarkowanie silnie, wcześnie wchodzi w okres owocowania. Odmiana umiarkowanie plenna. Kwitnie średnio wcześnie, a kwiaty są średnio podatne na późnowiosenne przymrozki. Owoce (fot. 16) dojrzewają w piątym lub szóstym tygodniu dojrzewania czereśni, prawie równocześnie z owocami ‘Kordii’.

    Są duże, o masie 9–10 g, nerkowate. Skórka ciemnoczerwona, mało podatna na pękanie w czasie opadów deszczu. Miąższ jasnoczerwony, jędrny, soczysty, bardzo smaczny. Sok czerwony. Pestka średniej wielkości i owalna. Szypułka długości 45–50 mm, dość cienka.

    ‘Tamara’. Również nowa odmiana otrzymana w Czechach. Jest to krzyżówka czereśni ‘Krupnopłodnaja’ x ‘Van’. Drzewo rośnie średnio silnie i tworzy półwzniesioną, umiarkowanie zagęszczoną koronę. Kwitnie średnio wcześnie, wymaga obcego zapylenia, plonuje średnio obficie. Owoce (fot. 17) dojrzewają siódmym lub ósmym tygodniu dojrzewania czereśni, kilka dni po ‘Reginie’. Są duże, ciemnoczerwone, o szeroko sercowatym kształcie. Na młodych drzewach rosnących w doświadczeniach IO w latach 2012 i 2013 osiągały masę 12–14 g. Miąższ czerwony, chrząstkowaty, bardzo smaczny. Pestka jest lekko wydłużona, duża lub średniej wielkości. Owoce są bardzo smaczne. Można je spożywać zanim jeszcze się dobrze wybarwią. Są średnio podatne na pękanie w czasie opadów deszczu.

    ‘Staccato’ (syn. ‘Summer Charm’). Odmiana kanadyjska, otrzymana w Stacji Summerland, ze swobodnego zapylenia kwiatów odmiany ‘Sweetheart’. Jest to odmiana samopłodna i plenna. W naszych warunkach nieznana jest jeszcze wytrzymałość jej drzew na mróz. Owoce (fot. 18) są bardzo atrakcyjne, duże, kształtem przypominają czereśnie odmiany ‘Techlovan’, osiągają masę 9–10 g. Dojrzewają późno, kilka dni po ‘Reginie’. Są dość podatne na pękanie w czasie opadów deszczu.

    ‘Wahtanka’. Nie posiadamy informacji dotyczących pochodzenia tej odmiany czereśni. W kolekcji IO należy ona do grupy odmian najpóźniej dojrzewających. Drzewo rośnie średnio silnie, tworzy rozłożystą, średnio zagęszczoną koronę. Kwitnie późno i corocznie dobrze plonuje. Jest wytrzymałe na mróz, ale wymaga obcego zapylenia. Owoce (fot. 19) dojrzewają pod koniec siódmego tygodnia dojrzewania czereśni, jeszcze po ‘Reginie’. Są duże lub bardzo duże, o masie 8–9 g, a w sprzyjających warunkach nawet powyżej 10 g, sercowate. Skórka żółta z jasnoczerwonym rumieńcem. Miąższ kremowobiały, słodko-kwaskowy, soczysty, smaczny. Sok bezbarwny. Pestka średniej wielkości, owalna. Szypułka średniej długości, około 40 mm, średnio gruba. Owoce są dość podatne na pękanie, ale w porze dojrzewania tej czereśni długotrwałe opady deszczu występują rzadziej.

    ‘Siestronka’. Odmiana ukraińska, otrzymana w wyniku krzyżowania czereśni ‘Dönissena Żółta’ i wiśni ‘Ostheimska’. Drzewo jest wytrzymałe na niską temperaturę, ale wymaga obcego zapylenia. Owoce (fot. 20) dojrzewają w ósmym tygodniu dojrzewania czereśni, 3–5 dni po odmianie ‘Regina’. Są duże, o masie 8–9 g, wydłużone. Skórka czerwona, a w pełnej dojrzałości ciemnoczerwona. Miąższ czerwony, ciemniejszy przy pestce, średnio jędrny, słodko-kwaskowy, smaczny. Sok czerwony. Pestka średniej wielkości, wydłużona. Jest to atrakcyjna odmiana czereśni ze względu na bardzo późny termin dojrzewania owoców, dużą wytrzymałość drzew na mróz oraz dobrą plenność. Zaletą owoców tej odmiany jest też mała wrażliwość skórki na pękanie, a wadą – zbyt niska jędrność miąższu.

    ‘Alex’. Nowa samopłodna odmiana węgierska, otrzymana przez krzyżowanie czereśni ‘Van’ x ‘John Innes 2420’. Jej drzewa w warunkach klimatycznych Polski są bardzo plenne. Pąki kwiatowe są wytrzymałe na wiosenne przymrozki. Plonuje niezawodnie nawet po silnych zimowych spadkach temperatury. Owoce (fot. 21) dojrzewają w ósmym tygodniu dojrzewania czereśni, 7–8 dni po ‘Reginie’. Są średniej wielkości, o masie 6,5–8 g, wydłużone. Miąższ czerwony, średnio jędrny, smaczny. Skórka żywoczerwona, błyszcząca, ale niezbyt ciemna. Pestka mała, wydłużona. Owoce są średnio podatne na pękanie, ale ze względu na ich obfitość, w czasie opadów deszczu łatwo gniją. Przy obfitym plonowaniu mogą być zbyt drobne.

    Wysokie ceny czereśni w krajach Europy Zachodniej sprawią, że towarowa produkcja owoców późnych odmian będzie opłacać się polskim producentom, mimo trudności związanych z warunkami klimatycznymi niesprzyjającymi ich uprawie w naszym kraju (mroźne zimy, wiosenne przymrozki, opady deszczu w czasie zbioru owoców).

    Do nowych, bardzo późno dojrzewających odmian, pochodzących, podobnie jak ‘Staccato’, ze Stacji w Summerland należą również: ‘Skeena’, ‘Symphony’ (syn. ‘Selina’), ‘Sovereign’ i ‘Sentennial’. Odmiany te nie zostały jeszcze sprawdzone w warunkach klimatycznych Polski. Z literatury wiadomo, że ‘Skeena’ ma owoce bardzo podatne na pękanie, natomiast owoce trzech pozostałych odmian są zbyt drobne.

    Chcemy podkreślić, że wszystkie wymienione i opisane wyżej odmiany do sadów towarowych powinny być sadzone na słabo rosnących podkładkach (np. ‘GiSelA 5’, ‘GiSelA 6’, ‘P-HL A’, ‘PiKu 4’), na których drzewa wcześnie wchodzą w owocowanie i dobrze plonują. Tylko w takich sadach możliwa jest skuteczna ochrona drzew przed chorobami i szkodnikami, jak również znacznie łatwiejszy i mniej pracochłonny zbiór.

    fot. 4, 6, 8–11, 14, 15, 18, 19 E. Rozpara
    fot. 1–3, 5, 7, 12, 13, 16, 17, 20, 21 A. Głowacka