Szkodniki roślin sadowniczych zimują w różnych stadiach rozwojowych, większość w obrębie korony drzew, a tylko nieliczne w glebie. Lustracje zimowe przeprowadzane np. podczas cięcia drzew są łatwe i bardzo użyteczne. Z ich pomocą można z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć zagrożenie ze strony szkodników w zbliżającym się sezonie wegetacyjnym.
[envira-gallery id=”40317″]
Na zdolności życiowe szkodników duży wpływ mają warunki pogodowe jesienią, zimą i na przedwiośniu. Łagodny przebieg zimy oznacza, że one przetrwają i będą stanowić duże zagrożenie dla przyszłych upraw. Jednak nawet niska temperatura w zimie i wczesną wiosną przeważnie nie powoduje większych strat w populacji agrofagów, co wskazuje na ich duże zdolności aklimatyzacyjne.
Obserwacji zimujących stadiów najgroźniejszych organizmów szkodliwych upraw sadowniczych nie można przeprowadzić bez użycia dobrej lupy, a najlepiej mikroskopu stereoskopowego – binokularu. Konieczne jest pobranie z różnych miejsc w sadzie pędów z drzew owocowych. W spękaniach kory, przy pąkach lub wewnątrz nich znajdują się najczęściej jaja i te bardzo łatwo można oznaczyć po ich kształcie i kolorze. Innym stadium obserwowanym w tym czasie są np. gąsienice niektórych zwójkówek, zimujące w oprzędach ukrytych w szczelinach i załamaniach kory pnia lub konarów. W przypadku przędziorków formą zimującą są jaja lub samice.
Mszyce
To bardzo liczna, najpowszechniej występująca grupa pluskwiaków równoskrzydłych, obejmująca wiele gatunków szkodników. Na jabłoni występują: porazik jabłoniowo-babkowy, mszyca jabłoniowo-zbożowa, mszyca jabłoniowa, porazik szczawiowy (mszyca jabłoniowo-szczawiowa). Ich wspólną cechą jest stadium zimujące – czarne, błyszczące lub matowe jaja, podłużne (ok. 0,5–0,6 mm), zlokalizowane w spękaniach kory na pędach (fot. 1), krótkopędach, przy pąkach, pojedynczo lub w skupiskach.
W ślad za wykluczeniem z naszego wykazu środków ochrony roślin wielu insektycydów, niekoniecznie tych najbardziej szkodliwych, obserwujemy spotęgowanie obecności szkodników, których kilka lat temu nie obserwowano. Jednym z nich jest bawełnica korówka, która podobnie jak mszyce należy do pluskwiaków równoskrzydłych. Jej obecność nawet w niewielkiej ilości można w sezonie łatwo zauważyć, gdyż osobniki dorosłe pokryte są woskową wydzieliną w postaci długich, białych nitek. W naszych warunkach klimatycznych bawełnica nie składa jaj i w populacji nie występują samce. Stadium zimującym są larwy ukryte przy szyjce korzeniowej i korzeniach. Na przełomie kwietnia i maja przechodzą one na pień i młode gałęzie, gdzie przekształcają się w samice rodzące larwy i w ten sposób tworzące widoczne kolonie (fot. 2).
Miodówki
Do rzędu pluskwiaków równoskrzydłych należą również miodówki. W przypadku miodówki jabłoniowej stadium zimującym są żółte, podłużne jaja, składane na powierzchni kory pojedynczo lub szeregami (jedno za drugim). Larwy wylęgają się w okresie pękania pąków, po czym wchodzą do ich wnętrza i tam przebiega dalszy ich rozwój oraz żerowanie. Natomiast miodówki gruszowe zimują w postaci osobników dorosłych (fot. 3), w naturalnych kryjówkach, w szczelinach kory drzew. Wiosną samice miodówki gruszowej plamistej składają jaja, dając początek nowemu pokoleniu.
Pod tarczką
Wśród szkodliwych dla roślin sadowniczych pluskwiaków równoskrzydłych znajdują się również skorupik jabłoniowy i misecznik śliwowy. Pierwszy zimuje w postaci jaj ukrytych pod widoczną tarczką samicy (fot. 4) na pniu, konarach i pędach. Jaja są wydłużone, białe, o długości 0,3 mm. Pod koniec kwitnienia jabłoni wylęgają się z nich żółtawe larwy, początkowo zaopatrzone w odnóża, dzięki którym przemieszczają się w obrębie korony drzewa. Stadium zimującym misecznika śliwowego są larwy drugiego stadium rozwojowego schowane w spękaniach kory, które w marcu przechodzą na młode pędy i rozpoczynają żerowanie.
Przędziorki
Te szkodliwe roztocza wyrządzają bardzo duże szkody niemalże we wszystkich uprawach sadowniczych. Stadium zimującym przędziorka owocowca są łatwe do zaobserwowania z racji czerwonego zabarwienia jaja (fot. 5), składane na powierzchni kory, głównie młodych pędów i gałęzi (na 1 cm2 złoża może być 1,5 tys. jaj, a ogólna ich liczba w złożu może przekraczać 20 tys.), o średnicy 0,16 mm. Pędy z jajami wyglądają wówczas jakby były ordzawione. Larwy wylęgają się w okresie białego pąka śliw i różowego u jabłoni. U przędziorka chmielowca zimują zapłodnione samice, które w tym czasie przybierają zabarwienie czerwone i kryją się w szczelinach kory pod warstwą pajęczyny, bądź w ściółce pod drzewami albo w glebie. W przypadku przędziorka głogowca zimują samice koloru karminowoczerwonego w spękaniach kory, natomiast rubinowca owocowca – kuliste, czerwone jaja, średnicy 0,15 mm.
Znajomość stadiów zimujących przędziorków jest bardzo istotna, gdyż ze względu na ich różnorodność zachodzi konieczność zastosowania wiosną akarycydów z różnych grup chemicznych, działających na różne stadia rozwojowe roztoczy.
Szpeciele
Do rzędu roztoczy należą również pordzewiacz jabłoniowy i pordzewiacz śliwowy. Zimującym stadium są samice ukryte w spękaniach kory lub pod łuskami pąków. W kwietniu wchodzą do rozwijających się pąków, gdzie żerują i składają jaja (wyjątkowo małe – ok. 0,05 mm). Dorosłe osobniki można obserwować tylko pod dużym powiększeniem, są małe o zabarwieniu żółtobeżowym.
Szkodliwe motyle
Podczas zimowych lustracji jabłoni łatwo można zauważyć zimujące w kokonach na powierzchni kory pni i konarów gąsienice drugiego lub trzeciego stadium rozwojowego zwójkówek (fot. 6). W postaci gąsienic zimują: płatkówka pstrocineczka, wydłubka oczateczka, zwójka siatkóweczka, zwójka bukóweczka, zwójka rdzaweczka i zwójka porzeczkóweczka. Inne zwójkówki zimują w postaci jaj, trudnych do zauważenia.
Występującym licznie co kilka lub kilkanaście lat szkodnikiem wiśni, powodującym znaczne szkody jest licinek tarninaczek. Stadium zimującym tego motyla są jaja (widoczne w dużym powiększeniu) ukryte pod łuskami pąków lub na korze pędów, gdzie są niestety mało widoczne. Jaja są gruszkowate o długości 0,5 mm, początkowo czerwonożółte, później oliwkowozielone. Gąsienice wylęgają się tuż przed pękaniem pąków (w kwietniu), wchodzą do ich wnętrza i niszczą zawiązki kwiatów. Objawem występowania szkodnika są liczne, uszkodzone, nierozwinięte pąki na pędach w dolnej części korony.
Znajomość zimujących stadiów szkodników upraw sadowniczych przynosi wiele korzyści. Można bowiem przewidzieć, czy i w jakim nasileniu, wystąpią one w naszych uprawach i jakiego rzędu nakłady będą potrzebne do ich zwalczenia, a kiedy interwencja nie będzie potrzebna. Lustracja zimowa nie zwalnia oczywiście sadowników z późniejszych obserwacji stanu zdrowotnego upraw, które będą podstawą do wykonywania kolejnych zabiegów ochronnych.
fot. 1–6 A. Łukawska
