29 kwietnia br. w gospodarstwie Grażyny i Andrzeja Borkowskich w Pawłowie (powiat Sandomierz) odbyło się spotkanie sadownicze zorganizowane przez Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu oraz firmy Ekoplon, DuPont i ProCam. Była to doskonała okazja, aby zapoznać się z aktualnymi zaleceniami dotyczącymi ochrony i nawożenia sadów.
[envira-gallery id=”40892″]
Owocówka jabłkóweczka i zwójkówki liściowe
Marek Chorzępa (fot. 1) z firmy DuPont, mówił o możliwościach zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójkówek liściowych na jabłoniach przy użyciu preparatów Coragen 200 SC i Steward 30 WG. Pierwszy z wymienionych preparatów prelegent zalecał stosować w okresie masowego lotu i składania jaj przez samice owocówki jabłkóweczki, który wypada zazwyczaj w czerwcu. Steward 30 WG polecał stosować w sierpniu (do zwalczania II pokolenia owocówki jabłkóweczki) w okresie wzrostu zawiązków owocowych, do czasu gdy jabłka osiągną 70% typowej wielkości.
Potrzeby pokarmowe drzew owocowych i gotowe nawozy
Tomasz Kwiecień (fot. 2) prezentował produkty firmy Ekoplon przydatne dla jabłoni i grusz w okresie wzrostu zawiązków owocowych. W początkowej fazie ich wzrostu na jabłoniach (co 10–14 dni przez pierwsze 6 tygodni po kwitnieniu) w celu zapewnienia optymalnego tempa podziałów komórkowych w owocach oraz zapobiegania ich deformacjom polecał nawóz Maximus extra P (2–4 kg/ha), zalecany zwłaszcza w okresach ochłodzenia, gdy utrudnione jest pobieranie fosforu z gleby. Do dolistnego nawożenia azotem w tym czasie rekomendował Maximus extra N (5 kg/ha). Po zakończeniu podziałów komórkowych w zawiązkach (4–
6 tygodni po kwitnieniu) w celu przyspieszenia ich wzrostu zalecał stosować 3–5 razy dolistnie Maximus extra K (4–5 kg/ha). Niedobory mikroelementów można uzupełniać profilaktycznie wieloskładnikowym nawozem Maximus AminoMicro (0,3–0,5 l/ha). Ten nawóz ma być szczególnie przydatny do szybkiego uzupełniania ukrytych niedoborów mikroelementów, a dzięki zawartości aminokwasów poprawiać kondycję roślin, ich odporność na stresy abiotyczne oraz pobudzać je do wzrostu. W późniejszym okresie wzrostu zawiązków owocowych, w celu przeciwdziałania niedoborom skutkującym chorobami fizjologicznymi lub dla poprawy kondycji drzew, T. Kwiecień polecał jeden z nawozów wapniowych z oferty firmy: Ekolist Wapniowy (3–8 l/ha), Saletrę wapniową (17% CaO – 3–5 kg/ha) lub Ekolist Amino Wapń (1,5–1,8 l/ha). Proponował także użycie nawozu Maximus extra Mg (4–8 kg/ha) do 1–3 opryskiwań w okresie wzrostu zawiązków owocowych odmian wrażliwych na niedobór magnezu (np.‘Golden Delicious Reinders’).
Grusze, jak przypomniał T. Kwiecień, mają większe zapotrzebowanie na potas od jabłoni, dlatego od 3. tygodnia po kwitnieniu do okresu przed zbiorem owoców powinny mieć ten składnik pokarmowy dostarczany systematycznie, co 7–10 dni (nawet w 5 zabiegach). Do tego celu można użyć np. nawozu Maximus extra K (4–5 kg/ha). Dla zapobiegania chorobom fizjologicznym gruszek, prelegent polecał kilka zabiegów (co 10–14 dni) jednym z nawozów wapniowych. W okresie wzrostu zawiązków owocowych grusze często wykazują niedobory żelaza (poprawia kondycję liści), które można uzupełnić stosując Ekolist mono Żelazo (1–2 l/ha), jednorazowo lub w dwóch zabiegach co 14 dni. W przypadku tego gatunku na aktywność fotosyntezy korzystnie wpływają aplikacje magnezu (Maximus extra Mg – 4–8 kg/ha) w 1–3 zabiegach co 10–14 dni. W warunkach stresowych grusze można opryskiwać nawozem Maximus PKMg (3–5 kg/ha), w celu dostarczenia im mikroelementów – nawozem Maximus AminoMicro, a do likwidacji niedoborów manganu – użyć nawozu Ekolist mono Mangan (2–3 l/ha).
Wapń
Znaczenie. Zawiązki owocowe otrzymują od drzewa większość potrzebnego im wapnia w pierwszych kilku tygodniach po kwitnieniu, czyli na początku swojego wzrostu – informował Marcin Oleszczak z firmy Ekoplon
(fot. 3). Później następuje tylko jego „rozcieńczenie”. Jest to zjawisko naturalne, ponieważ w tym okresie rosną także pędy, które zazwyczaj wygrywają konkurencję o wapń z owocami. Duży wpływ na docieranie optymalnych ilości wapnia do owoców ma pogoda. Podczas upałów, gdy transpiracja jest bardzo intensywna, składnik ten może być nawet wycofany z owoców do liści i pędów.
Funkcje. Wapń, jak podał M. Oleszczak, spełnia w roślinach kilka zadań. Jego funkcja strukturalna wynika z tworzenia wraz z pektynami silnych i stabilnych połączeń pomiędzy komórkami. Wapń wchodzi w skład ścian komórkowych oraz błon komórkowych. Tym ostatnim zapewnia integralność i gwarantuje prawidłowy przebieg przemieszczania się przez nie wody i składników mineralnych. Przy deficycie jonów Ca2+, błony komórkowe tracą właściwości półprzepuszczalne, co może prowadzić do śmierci komórek. Funkcja fizjologiczna wapnia wynika z jego udziału w podziałach komórkowych, wzroście elongacyjnym komórek (także w procesie kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej), w procesie fotosyntezy oraz przemianach azotu. Wapń jest także aktywatorem wielu enzymów (hamuje działanie enzymów zależnych od potasu, a dzięki temu pośrednio wpływa na przemiany energetyczne, zmniejszając w efekcie tempo oddychania owoców i wydzielanie etylenu). Funkcja przekaźnika informacji ze środowiska zewnętrznego do wnętrza rośliny polega na powstaniu określonych reakcji rośliny na poziomie komórkowym na skutek nawet bardzo niewielkich zmian stężenia dostępnego wapnia pod wpływem czynników zewnętrznych.
Mechanizm pobierania. Wapń jest pobierany przez korzenie roślin w postaci kationu Ca2+ i przemieszcza się w glebie do powierzchni korzeni na zasadzie przepływu masowego wody – ssania powstającego dzięki transpiracji – mówił prelegent. Do komórek korzeni składnik ten dostaje się głównie na zasadzie dyfuzji, głównie przez kanały jonowe i nośniki. Kanały te nie działają selektywnie i wraz z jonami wapnia pobierają także inne kationy jedno- i dwuwartościowe, co prowadzi do konkurencji między kationami wapnia, potasu i magnezu. Szybkość pobierania kationów wapnia zależy od towarzyszącego im anionu. Najłatwiej, jak podał M. Oleszczak, pobierany jest wapń z towarzyszącym mu anionem saletrzanej formy azotu, a najtrudniej z anionem siarczanowym. Najaktywniej pobierają wapń najmłodsze korzenie.
Dostępność wiosną. O tej porze roku rośliny wykorzystują głównie wapń zakumulowany w drewnie. Zapas ten, jak podał M. Oleszczak, wystarcza do zaspokojenia kilkunastu procent potrzeb drzew. Pozostałą potrzebną część muszą one pobrać z gleby lub z gleby i z nawozów podawanych dolistnie. Jest wiele czynników zewnętrznych, które ułatwiają lub utrudniają pobieranie wapnia z gleby (tabela 1).
W owocach. M. Oleszczak zwracał uwagę, że na zawartość wapnia w owocach wpływa, bezpośrednio lub pośrednio, kilka niezależnych czynników. Młode drzewa charakteryzują się silnym wzrostem wegetatywnym, a ich system korzeniowy jest jeszcze dość płytki. Dlatego plonują słabiej i tworzą duże owoce narażone na niedobory wapnia. Silny wzrost elongacyjny młodych drzew (lub starszych nadmiernie nawożonych azotem) i ich zbyt silne cięcie prowadzi do silnej konkurencji o wapń między liśćmi i zawiązkami owoców. Mniej wapnia, a więcej potasu zawierają owoce pochodzące z górnych partii korony drzew i zawiązane na starszych 3- i 4-letnich pędach. Jabłka powstałe z kwiatu centralnego w kwiatostanie są zazwyczaj lepiej zaopatrzone wapń niż owoce tworzące się z pozostałych kwiatów z okółka. Na zawartość wapnia w owocach mają też wpływ liście rozetowe rozwijające się równocześnie z kwiatami. Jeżeli są one dobrze rozwinięte, zdrowe i aktywne fizjologicznie to zapewniają dużą wydajność transpiracji wpływającą na docieranie wapnia w dużych ilościach do rosnących zawiązków. Wykształcenie się pełnego garnituru nasion w owocach (jakość zapylenia i zapłodnienia kwiatów) wpływa na wzrost zawartości w nich wapnia, co zmniejsza ich podatność na choroby fizjologiczne. Na drzewach słabo plonujących owoce są duże, co powoduje, że wapń w nich jest nadmiernie rozcieńczony (nie dociera, bo przegrywa konkurencję z pędami).
Niedobór i nadmiar. W uprawach sadowniczych objawy niedoboru wapnia na częściach wegetatywnych roślin pojawiają się stosunkowo rzadko, ale nawet wysoka jego zawartość w glebie nie gwarantuje dobrego poziomu w owocach. Częściej można zauważyć efekty jego nadmiaru w glebie objawiające się niedoborami innych składników pokarmowych, których pobieranie jest przez wapń blokowane (tab. 2).
Zasady nawożenia wapniem roślin sadowniczych
Nawozy doglebowe do regulacji odczynu gleby zawierające jako składniki aktywne węglany lub tlenki wapnia, czyli związki nierozpuszczalne w wodzie, oddają wapń do roztworu glebowego powoli. Efektów wapnowania nie można spodziewać się szybko. Do szybkiego uzupełnienia zawartości wapnia w glebie konieczne jest zastosowanie nawozów na bazie saletry wapniowej, która zawiera także łatwo dostępny dla drzew azot.
Jabłonie. Są najbardziej wrażliwymi na niedobór wapnia roślinami sadowniczymi. Zależnie od odmiany, przebiegu pogody w okresie wegetacji, wieku drzew, wielkości plonu oraz długości planowanego okresu przechowywania jabłek należy wykonać 3–8 opryskiwań nawozami wapniowymi w okresie wzrostu zawiązków owocowych (ilość wapnia w owocach jest proporcjonalna do liczby wykonanych zabiegów).
Większej liczby zabiegów wymagają drzewa:
- dmian charakteryzujących się genetycznie niską zawartością wapnia w owocach i podatnych na gorzką plamistość podskórną (‘Šampion’, ‘Jonagold’, ‘Mutsu’, ‘Ligol’, ‘Braeburn’ i ‘Fuji’);
- na podkładce ‘M.26’ (ma genetyczną skłonność do niskiej kumulacji wapnia w drzewach);
- z mniejszą niż zwykle liczbą zawiązków owocowych;
- przy wysokiej temperaturze powietrza i małych opadach deszczu latem;
- z których owoce mają być długo przechowywane.
Należy zadbać, aby ciecz robocza pokryła jak największą powierzchnię owoców w koronie (szczególnie w części wierzchołkowej, gdzie jabłka zawierają zazwyczaj mniej wapnia), gdyż ten składnik nie trafi do nich, jeżeli ciecz pokryje tylko liście. Z tego powodu ważne jest utrzymywanie luźnych koron oraz dostosowanie ilości cieczy roboczej do ich wymiarów.
Najlepiej jest opryskiwać drzewa wapniem i innymi nawozami dolistnymi wieczorem, gdy temperatura powietrza wynosi 10–15°C i koniecznie przy bezwietrznej pogodzie. Przy temperaturze powietrza przekraczającej 25°C oraz jego niskiej wilgotności pobieranie wapnia przez zawiązki owocowe jest silnie ograniczone z powodu szybkiego odparowywania wody i krystalizowania soli wapnia na opryskiwanej powierzchni.
Dokarmianie dolistne wapniem drzew owocowych klasycznymi nawozami (saletrą wapniową lub innymi związkami wapnia) najlepiej rozpocząć w fazie orzecha włoskiego zawiązków owocowych, czyli ok. połowy czerwca. Im młodsze zawiązki owocowe tym efektywniej pobierają wapń. Jeżeli korzysta się z nawozów na bazie aminokwasowych kompleksów wapnia, można je aplikować już w fazie zielonego pąka, z przerwą w okresie kwitnienia i dalej od opadania płatków kwiatowych. Aplikacja w okresie zielonego pąka jest korzystna ze względu na pozytywny wpływ wapnia na kiełkowanie pyłku, a w okresie po kwitnieniu – do budowy dzielących się intensywnie komórek.
Grusze. Pierwsze dokarmianie dolistne wapniem grusz należy wykonać 6 tygodni po kwitnieniu, a kolejne w odstępach 10–14 dniowych. W sezonie wegetacyjnym powinno się wykonać 3–5 takich zabiegów. Nawozy na bazie kompleksów aminokwasowych wapnia można stosować już w czasie pojawiania się pąków kwiatowych, a następne w okresie opadania płatków kwiatowych. Jak podał M. Oleszczak, więcej zabiegów wapniem wymagają odmiany wrażliwe na jego niedobór: ‘Lukasówka’ i ‘Komisówka’ (‘Konferencja’ ma mniejsze zapotrzebowanie).
Gatunki pestkowe. U wiśni i czereśni niedobór wapnia w owocach objawia się ich pękaniem podczas opadów deszczu na 2–3 tygodnie przed zbiorem oraz nadmiernym wydzielaniem soku w trakcie zbioru – informował M. Oleszczak. Woda dostaje się do owoców przez szypułkę lub skórkę. Opryskiwania wapniem na trzy, dwa lub tydzień przed zbiorem owoców ograniczają to zjawisko. Zabiegi dobrze jest wykonywać także przed zapowiadanymi opadami, począwszy od 4. lub 3. tygodnia przez zbiorem. Podobnie jak w przypadku drzew ziarnkowych, nawozy zawierające kompleksy aminokwasowe wapnia można aplikować wcześniej, w fazie ukazywania się pąków kwiatowych, w pełni kwitnienia oraz po opadnięciu płatków kwiatowych.
fot. 1–3 A. Łukawska
