W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił dynamiczny rozwój hodowli nowych podkładek dla czereśni. Prace badawcze w tym zakresie realizowano w wielu krajach Europy i w Ameryce Północnej. Ich zasadniczym celem było otrzymanie podkładek o zróżnicowanej sile wzrostu, ale mniejszej od siewek czereśni ptasiej, które umożliwiłyby intensywną uprawę czereśni w sposób podobny do jabłoni. Pierwsze wzmianki o tego typu podkładkach pojawiły się w literaturze w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. W Polsce pierwsze doświadczenia oceniające ich wpływ na siłę wzrostu i owocowanie drzew czereśni założono w drugiej połowie lat 80. XX wieku. Do chwili obecnej w naszych warunkach klimatycznych zostało przebadanych lub w dalszym ciągu jest w trakcie badań kilkanaście podkładek z różnych ośrodków hodowlanych. Wiedza o ich przydatności do uprawy jest już duża, dlatego kilka najważniejszych informacji o wartości sadowniczej i szkółkarskiej poszczególnych klonów przyda się sadownikom, a zwłaszcza tym, którzy zamierzają założyć sad czereśniowy ułatwi podjęcie decyzji o wyborze odpowiedniej podkładki do określonej odmiany i warunków glebowo-klimatycznych.
[envira-gallery id=”41679″]
‘Colt’
Podkładka otrzymana w 1958 r. Według zapewnień hodowców, miała być pierwszą słabo rosnącą podkładką dla czereśni. Jednak jak wykazały późniejsze badania osłabienie siły wzrostu drzew czereśni przez tą podkładkę jest bardzo dyskusyjne. W jednym z doświadczeń przeprowadzonych w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach czereśnie odmiany ‘Büttnera Czerwona’ szczepione na podkładce ‘Colt’ rosły nawet nieco silniej niż na siewkach czereśni ptasiej (fot. 1), ale miały bardziej rozłożyste korony z większą liczbą krótszych pędów. ‘Colt’ jest podkładką dobrze pobierającą magnez oraz wapń z gleby. Badania krajowe i zagraniczne wykazały, że liście czereśni rosnących na tej podkładce zawierają istotnie więcej tych składników niż liście z drzew na ‘F 12/1’. Często w pierwszych latach po posadzeniu drzewa szczepione na innych podkładkach, zwłaszcza na glebach lekkich i przepuszczalnych, wykazują widoczne objawy deficytu magnezu. U czereśni na podkładce ‘Colt’ zjawisko to w ogóle nie występuje lub pojawia się w minimalnym stopniu.
Podkładka ta należy do grona nielicznych podkładek wegetatywnych drzew pestkowych, których rozmnażanie metodą tradycyjną w mateczniku jest łatwe. Rośliny mateczne przyjmują się bardzo dobrze i intensywnie rosną. Można je prowadzić poprzez odkłady pionowe, ale lepsze rezultaty uzyskuje się przyginając pędy do powierzchni ziemi (metoda odkładów poziomych). Często, jeszcze przed pierwszym obsypaniem roślin, u nasady pędów wyrastają liczne korzenie przybyszowe, zwane powietrznymi, z których następnie, po usypaniu kopczyków z ziemi, trocin lub innego materiału okrywowego, tworzy się bogaty system korzeniowy. W zależności od pielęgnacji matecznika i sezonu, z jednej rośliny można uzyskać 10, a nawet więcej, dobrze ukorzenionych pędów. Podkładki po wysadzeniu do szkółki szybko osiągają parametry niezbędne do okulizacji. Zrastanie się z tą podkładką oczek większości odmian czereśni przebiega prawidłowo, a wszystkie uzyskane drzewka są tak samo wyrośnięte, jak te na siewkach czereśni ptasiej czy na ‘F 12/1’.
Z dotychczasowych badań wynika, że cztery odmiany czereśni – ‘Burlat’, ‘Hedelfińska’, ‘Sam’ i ‘Van’ wykazują niedostateczną zgodność fizjologiczną z ‘Coltem’. Wątpliwości budzi także jej zastosowanie dla odmiany ‘Summit’. Wymienione odmiany nie powinny być uszlachetniane na tej podkładce. Warto także zaznaczyć, że wytrzymałość na mróz podkładki ‘Colt’ nie jest wysoka. W bezśnieżne zimy u drzew na niej szczepionych może dochodzić do przemarznięcia systemu korzeniowego. Duże straty z tego powodu mogą być również w szkółkach, gdzie na przykład po zimie 2010/11 wiele zaokulizowanych oczkami czereśni podkładek ‘Colt’ zostało uszkodzonych przez niską temperaturę.
‘P-HL A’
Znana wcześniej pod oznaczeniem P-HL 84. Według czeskich badaczy, ma być dla czereśni tym, czym dla jabłoni jest ‘M 9’. Drzewa szczepione na ‘P-HL A’ rosną silniej niż na ‘P-HL C’, ale słabiej niż na ‘P-HL B’. W porównaniu do ‘F 12/1’ uzyskuje się za jej pomocą osłabienie siły wzrostu drzew, w zależności od odmiany i warunków glebowych, od 30% do 50%. Z powodzeniem, bez stosowania specjalnych zabiegów, można je utrzymać do 2,5-3 m wysokości i 2,5-3 m rozpiętości korony. Na glebach żyznych podkładka ‘P-HL A’ w mniejszym stopniu osłabia siłę wzrostu drzew niż na glebach mało zasobnych w składniki pokarmowe.
Drzewa czereśni na ‘P-HL A’ mają kształtne korony, z szerokimi kątami rozwidleń. Wcześnie wchodzą w okres owocowania i są bardzo plenne. Tworzą dość obfity, ale płytki system korzeniowy, składający się z dużej liczby cienkich korzeni. Dlatego wskazane jest ich palikowanie (fot. 2). W pierwszych latach po posadzeniu drzewa na ‘P-HL A’ są wrażliwe na niedobór magnezu w glebie. Objawy chorobowe ustępują po zastosowaniu nawozów magnezowych lub samoczynnie w 4-5 roku życia drzew, gdy rośliny głębiej się zakorzenią.
Na glebach nieco słabszych sad założony z drzew na ‘P-HL A’ powinien być nawadniany, w przeciwnym razie, w latach suchych, może dochodzić do drobnienia owoców. W związku z tym podkładka ta jest polecana dla odmian wielkoowocowych, takich jak: ‘Burlat’, ‘Techlovan’, ‘Lapins’, ‘Regina’, ‘Kordia’. Ze względu na występowanie niezgodności fizjologicznej podkładka ‘P-HL A’ nie może być stosowana dla odmian ‘Hedelfińska’ i ‘Heidegger’. Panuje powszechny pogląd, że drzewa szczepione na podkładkach karłowych żyją krótko. Z tezą tą do końca nie można się zgodzić, gdyż w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach rosną i bardzo dobrze owocują dwudziestoletnie czereśnie szczepione na podkładce ‘P-HL A’ (fot. 3). Rozmnażanie podkładki ‘P-HL A’ metodą tradycyjną w mateczniku jest nieefektywne, dlatego produkuje się ją metodą kultur tkankowych lub sadzonek zielnych. W sadzie nie tworzy odrostów korzeniowych. Wytrzymałość tej podkładki na mróz jest podobna do czereśni ‘F 12/1’. Wyniki dotychczas przeprowadzonych doświadczeń pozwalają na stwierdzenie, że w naszych warunkach klimatycznych jest ona jedną z najwartościowszych podkładek karłowych dla czereśni.
‘P-HL B’
Wcześniej w doświadczeniach oceniana pod symbolem P-HL 224. Jest podkładką o sile wzrostu nieco większej niż ‘P-HL A’. Czereśnie szczepione na ‘P-HL B’ charakteryzują się wysoką plennością i tworzą owoce o wielkości porównywalnej do owoców z drzew rosnących na ‘F 12/1’. Pędy podkładki ‘P-HL B’ trudno ukorzeniają się w mateczniku. Najlepiej jest ją rozmnażać metodą w kultur tkankowych lub sadzonek zielnych. Drzewka na podkładce ‘P-HL B’, ze względu na lepiej rozwinięty system korzeniowy są bardziej stabilne niż na ‘P-HL A’ i mogą służyć do zakładania intensywnych sadów czereśniowych na glebach nieco mniej żyznych.
‘P-HL C’ (syn. P-HL 6)
To podkładka karłowa o najmniejszej sile wzrostu spośród podkładek serii P-HL. Drzewa szczepione na tej podkładce, w zależności od odmiany i stanowiska, osiągają zaledwie 1/3 – 1/2 wielkości drzew szczepionych na ‘F 12/1’. Czereśnie na ‘P-HL C’ bardzo wcześnie wchodzą w okres owocowania. Już w drugim roku po posadzeniu zawiązują pierwsze kwiaty, a w latach następnych mają skłonność do bardzo obfitego kwitnienia i nadmiernego zawiązywania owoców, co prowadzi do ich drobnienia. Dlatego drzewa na tej podkładce należy sadzić tylko na bardzo dobrych glebach z możliwością nawadniania sadu w okresach posuchy. W doświadczeniach sprawdza się także możliwość zastosowania folii odblaskowej w rzędach drzew szczepionych na podkładkach karłowych. Folia zwiększa dopływ światła do wnętrza korony a tym samym zwiększa intensywność fotosyntezy i owoce są lepiej odżywione, a tym samym większe. Ze względu na płytki system korzeniowy czereśnie szczepione na ‘P-HL C’ wymagają palikowania. W lata suche w warunkach gleb słabych, przepuszczalnych mogą wykazywać objawy niedostatecznego turgoru i mieć chlorotyczny wygląd. Ponadto, czereśnie na ‘P-HL C’, podobnie jak na ‘P-HL A’, są wrażliwe na niedobór przyswajalnych form magnezu w glebie (fot. 4).
Z powodu niedostatecznej zgodności fizjologicznej i przedwczesnego zamierania drzew stosowanie podkładki ‘P-HL C’ dla odmian ‘Hedelfińska’, ‘Karesova’, ‘Napoleona’ i ‘Kordia’ jest niecelowe. W warunkach glebowych i klimatycznych SD w Dąbrowicach podkładka ta jest zbyt karłowa i w zbyt dużym stopniu powoduje drobnienie owoców. Z tych względów może być mniej przydatna do zakładania intensywnych sadów czereśniowych.
‘GiSelA 3’ (syn. 209/1)
Pochodzi z tego samego programu krzyżowań, co ‘GiSelA 5’ i ‘GiSelA 6’, ale została wyselekcjonowana nie w Giessen, a w Ahrensburg w 1985 roku. Wykazuje dobrą zgodność fizjologiczną z wieloma odmianami czereśni i – jak w większości przypadków słabo rosnących podkładek dla tego gatunku – najefektywniejszym sposobem jej rozmnażania są kultury tkankowe. Drzewa na tej podkładce rosną słabiej niż te na ‘GiSeli 5’ (fot. 5), wcześnie wchodzą w okres owocowania, są bardzo plenne, zdrowe oraz tworzą owoce wysokiej jakości. Nie dają odrostów korzeniowych. Wymagają dobrych gleb i regularnego zaopatrzenia w wodę oraz składniki pokarmowe. W jednym z doświadczeń prowadzonych w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach ośmioletnie drzewa czereśni odmiany ‘Karina’ i ‘Sylvia’ na podkładce ‘GiSelA 3’ miały o około 70% mniejsze pola powierzchni przekroju poprzecznego pnia niż na ‘F12/1’, a plony sumaryczne za cały okres owocowania były wyższe niż na ‘F12/1’, ale niższe niż na ‘GiSeli 5’. Także przeciętna masa owoców była o 0,3-0,4 g mniejsza. Ponadto u drzew szczepionych na podkładce ‘GiSelA 3’ przyrost nowych pędów, zwłaszcza w przypadku odmiany ‘Sylvia’ i innych odmian charakteryzujących się genetycznie słabym wzrostem, nie gwarantuje zaplanowania właściwej ich rotacji w koronie (fot. 6). Wyniki uzyskane w tym doświadczeniu wskazują, że przydatność podkładki ‘GiSelA 3’ do zakładania sadów w warunkach gleb niezbyt żyznych (IV i V klasy bonitacyjnej), nawet z zastosowaniem nawadniania, jest ograniczona.
‘GiSelA 5’
Została wyhodowana na Uniwersytecie w Giessen w Niemczech w wyniku skrzyżowania Prunus cerasus (‘Schattenmorelle’) i Prunus canescens. Jest jedną z kilku podkładek wyselekcjonowanych w 1981 roku w tym ośrodku. ‘GiSelA 5’ uważana jest za jedną z najwartościowszych podkładek słabo rosnących czereśni. Rozmnażana jest głównie metodą sadzonek zielnych bądź kultur tkankowych. Niektórzy szkółkarze, na przykład Andrzej Nowakowski, próbują ją rozmnażać metodą sadzonek korzeniowych (fot. 7). Czereśnie szczepione na ‘GiSeli 5’ są dobrze zakorzenione w glebie, ale wskazane jest prowadzenie ich przy podporach, zwłaszcza w pierwszych latach po posadzeniu. ‘GiSelA 5’ jest wytrzymała na mróz. Drzewa na tej podkładce w SD w Dąbrowicach lepiej zniosły bezśnieżną zimę 1996/97 niż na czereśni ptasiej, dlatego nie ma obawy ich przemarznięcia nawet w naszym, dość surowym klimacie. ‘GiSelA 5’ znajduje się w badaniach w IO w Skierniewicach od 1995 r. Wyniki kilku doświadczeń prowadzonych w czasie ostatnich kilkunastu lat wskazują na bardzo wysoką przydatność tej podkładki do zakładania intensywnych sadów czereśniowych, w których można zastosować odległość 4,5-5 m między rzędami i 2,5-3 m między drzewami w rzędzie. Drzewa czereśni szczepione na tej podkładce rosną wyraźnie słabiej (o około 40%) niż na tradycyjnych podkładkach (siewka czereśni ptasiej, ‘F12/1’), wcześnie rozpoczynają owocowanie – już w drugim roku po posadzeniu (fot. 8) i są bardzo plenne (fot. 9). Pod względem plonów sumarycznych i wartości wskaźnika plenności nie mają sobie równych. Dlatego nic w tym dziwnego, że znaczenie podkładki ‘GiSelA 5’ systematycznie rośnie. Zyskuje ona wielu zwolenników w Europie i za oceanem, a także w Polsce.
‘GiSelA 6’ (syn. 148/1)
Podobnie jak ‘GiSelA 5’ powstała w wyniku skrzyżowania Prunus cerasus ‘Schattenmorelle’ i Prunus canescens. Uważana jest za podkładkę półkarłową, na której czereśnie osiągają 70-80% wielkości drzew szczepionych na czereśni ptasiej. Czereśnie na ‘GiSeli 6’ tworzą kształtne, kuliste korony, o szerokich kątach rozwidleń. Dobrze tolerują gleby zwięzłe i nie tworzą w sadzie odrostów korzeniowych. Wcześnie wchodzą w okres owocowania, plonują corocznie i bardzo obficie (fot. 10) Pod względem uzyskiwanych plonów drzewa na niej szczepione tylko nieznacznie ustępują tym rosnącym na ‘GiSeli 5’. Czereśnie okulizowane na podkładce ‘GiSelA 6’ mogą być dobrym „pomysłem” na intensywny sad czereśniowy zakładany w nieco gorszych warunkach glebowych, gdzie istnieje obawa, że zastosowanie bardziej karłowych podkładek nie przyniesie pożądanych rezultatów.
‘M x M 14’
Podkładka wyhodowana w USA, a później opatentowana we Francji pod nazwą ‘Maxma Delbard® 14 Brokforest’. Jest mieszańcem czereśni ptasiej i antypki. Spośród trzech najbardziej znanych podkładek serii M x M oznaczonych numerami – 14, 60 i 97, została uznana za najlepszą. Rozmnażana jest głównie metodą kultur tkankowych. W szkółce rośnie zdrowo, jest mało podatna na drobną plamistość liści drzew pestkowych i guzowatość korzeni. Wymaga wcześniejszej okulizacji niż antypka. Drzewa szczepione na ‘M x M 14’ na glebach żyznych rosną dość silnie, a na glebach mniej zasobnych w wodę i składniki pokarmowe ich wzrost jest słabszy. W warunkach klimatycznych Polski ‘M x M 14’ w porównaniu do siewek czereśni ptasiej, w zależności od odmiany i jakości gleby, osłabia siłę wzrostu drzew o 10-30%. Są one dobrze zakorzenione w glebie, nie potrzebują podpór i nie tworzą odrostów korzeniowych. W owocowanie wchodzą w trzecim roku po posadzeniu i są plenniejsze niż na siewkach czereśni ptasiej.
‘Tabel Edabriz’
Podkładka wyselekcjonowana z gatunku P. cerasus i opatentowana w 1990 roku we Francji. Uważana jest za jedną z najbardziej karłowych podkładek czereśni. Można ją rozmnażać metodą sadzonek zielnych lub kultur tkankowych. Drzewa na ‘Tabel Edabriz’ są wyraźnie karłowe i pod względem powierzchni przekroju poprzecznego pnia stanowią od 20 do 40% wielkości drzew na ‘F 12/1’. Już w drugim roku po posadzeniu rozpoczynają one owocowanie i są bardzo plenne. W sadzie mogą tworzyć nieliczne odrosty korzeniowe – jest ich więcej na glebach zasobnych w wodę i składniki pokarmowe niż gorszej jakości. Podkładka ta tylko w warunkach gleb żyznych nie powoduje drobnienia owoców. Czereśnie na ‘Tabel Edabriz’ wymagają starannej pielęgnacji i ochrony, ponieważ bardzo szybko reagują na niekorzystne warunki środowiska, takie jak na przykład susza czy niedostateczny poziom składników pokarmowych w glebie. Powinny być prowadzone przy palikach i umiejętnie cięte. Są wrażliwe na mszycę czereśniową, której liczna populacja może czasami doprowadzić do śmierci drzewa. ‘Tabel Edabriz’ jest podkładką do zakładania super intensywnych sadów czereśniowych z liczbą drzew 2000 sztuk i więcej na 1 ha. Jednak w warunkach gleb Sadu Doświadczalnego w Dąbrowicach wzrost czereśni na Tabel Edabriz jest zbyt słaby, a jakość uzyskiwanych owoców niesatysfakcjonująca.
‘Piku 1’ (syn. Pi-Ku 4.20)
Jest efektem następującego krzyżowania – P. avium x (P. canescens x P. tomentosa). Według hodowców, w porównaniu do siewek czereśni ptasiej miała osłabiać wzrost drzew od 20 do 50%, zależnie od odmiany i stanowiska. Jednak z doświadczeń przeprowadzonych w Polsce wynika, że nie jest aż w takim stopniu karłowa. Jednak spośród trzech w największym przebadanych podkładek Pi-ku jest najsłabiej rosnącą. Podkładkę tą najlepiej jest rozmnażać metodą sadzonek zielnych lub kultur tkankowych. W szkółce rośliny mają pokrój wzniesiony i jak do tej pory nie stwierdzono przypadków niezgodności fizjologicznej tej podkładki z odmianami czereśni. Jest wytrzymała na mróz i dobrze toleruje zarówno gleby piaszczyste jak i zwięzłe. Na glebach lekkich dla uzyskania wysokich plonów i dobrej jakości owoców wskazane jest nawadnianie drzew.
‘Piku 3’ (syn. Pi-Ku 4.83)
Podkładkę tą wyhodowano krzyżując P. pseudocerasus x (P. canescens x P. incisa). Jest najsilniej rosnącą podkładką z serii Pi-ku. Na skalę produkcyjną najlepiej ją rozmnażać w kulturach tkankowych lub metodą sadzonek zielnych. Osłabienie siły wzrostu drzew przez tą podkładkę w porównaniu do podkładek tradycyjnych nie przekracza 20%. Drzewa na niej nie są zbyt plenne. W doświadczeniu, w którym rosną czereśnie odmiany ‘Regina’ szczepione na dziewięciu różnych podkładkach wegetatywnych plony sumaryczne uzyskane z drzew na ‘Pi-ku 3’ w okresie pierwszych sześciu lat życia sadu były najmniejsze. Pomimo przydatności do uprawy na glebach lekkich, podkładki ‘Piku 3’ ze względu na niską plenność drzew na niej zaszczepionych nie można polecać do zakładania nowoczesnych sadów czereśniowych.
‘Pi-Ku 4’ (syn. Pi-Ku 4.22)
To mieszaniec międzygatunkowy otrzymany w wyniku krzyżowania (P. canescens x P. tomentosa) x P. avium. Wstępne wyniki pierwszych polskich doświadczeń z tą podkładką wskazują, że jest najbardziej obiecującą spośród serii Pi-ku. Drzewa na niej szczepione rosną silniej niż na ‘Pi-ku 1’, ale słabiej niż na ‘Pi-ku 3’. Są dobrze zakotwiczone w glebie i nie wymagają podpór. W doświadczeniach w SD w Dąbrowicach czereśnie odmian ‘Karina’, ‘Sylvia’ (fot. 11) i ‘Regina’ szczepione na ‘Pi-ku 4’ rosną umiarkowanie silnie i bardzo dobrze plonują.
‘Weiroot 72’
Siła wzrostu drzew na tej podkładce i jakość uzyskiwanych owoców są porównywalne do ‘GiSeli 5’. Jednak przynajmniej w pierwszych latach po posadzeniu są one mniej plenne (fot. 12) i mają tendencję do tworzenia odrostów korzeniowych. Powinny być palikowane. Podobnie jak w przypadku większości słabo rosnących podkładek wegetatywnych czereśni efektywnym sposobem jej rozmnażania są kultury tkankowe lub sadzonki zielne.
‘Weiroot 158’
Podkładka ta – w porównaniu do ‘F 12/1’ – osłabia siłę wzrostu drzew o około 20-30% i bardzo korzystnie wpływa na ich owocowanie. Czereśnie szczepione na ‘Weiroot 158’ są dobrze zakorzenione w glebie i mogą rosnąć bez podpór. Obserwacje drzew czereśni odmian ‘Burlat’, ‘Vanda’ i ‘Kordia’ szczepionych na tej podkładce przeprowadzone w warunkach SD w Dąbrowicach wskazują, że rosną one umiarkowanie silnie i dość dobrze owocują, chociaż nie są tak plenne jak na ‘GiSeli 5’. Warto podkreślić fakt, iż na ‘Weiroot 158’ owoce nie mają tendencji do drobnienia, co jest cechą typową w przypadku podkładek słabo rosnących, a wręcz przeciwnie – można się dopatrzeć tendencji do lepszego ich wyrastania.
Spośród opisanych wyżej podkładek słabo rosnących i przebadanych w warunkach klimatycznych Polski dwie z nich – ‘P-HL A’ i ‘GiSelA 5’ zasługują na największą uwagę. Aktualnie poleca się je do produkcji drzewek czereśni z przeznaczeniem do zakładania intensywnych sadów. Na skalę towarową są one produkowane metodą sadzonek zielnych lub kultur tkankowych. Te sposoby rozmnażania są drogie, co w konsekwencji wpływa na cenę drzewek. Są one 2-3 krotnie droższe od czereśni na podkładkach tradycyjnych. Jednak inwestycja ta szybko się zwraca, o czym przekonało się już wielu sadowników.
fot. 1-12 M. Sitarek
