Choroby fizjologiczne jabłek – Cz. II. Choroby związane z warunkami przechowywania

    Plantpress

    Choroby fizjologiczne, inaczej zwane nieinfekcyjnymi powstają w wyniku zaburzeń procesów fizjologicznych zachodzących w owocach. W poprzednim artykule omówione zostały choroby spowodowane warunkami wzrostu. W tej części opisane zostaną choroby, których przyczyny powstania związane są ze starzeniem owoców oraz warunkami ich przechowywania.

    [envira-gallery id=”41128″]

    Oparzelizna powierzchniowa

    Chorobą fizjologiczną łączącą obie części niniejszego artykułu jest niewątpliwie oparzelizna powierzchniowa, ponieważ pomimo, że rozwija się podczas przechowywania owoców, jej bezpośrednich przyczyn należy doszukiwać się w niekorzystnych warunkach panujących w okresie wegetacji. Objawy choroby pojawiają się na powierzchni przechowywanych owoców w postaci nieregularnych, rozmytych plam koloru żółtobrązowego lub herbacianego (fot. 1). W czasie dłuższego przechowywania – wskutek transpiracji – porażona skórka może być lekko wklęśnięta. Najczęściej objawy te obejmują niezarumienioną stronę owocu. Choroba ujawnia się zwykle po 2-3 miesiącach przechowywania w chłodni z normalną atmosferą i rozwija po przeniesieniu jabłek do wyższej temperatury. Wystąpienie tego zaburzenia fizjologicznego jest związane z obecnością produktów utleniania – α-farnesenu, który jest naturalnym, lotnym związkiem produkowanym przez jabłka.

    Do czynników stymulujących wystąpienie choroby należą: ciepła i sucha pogoda podczas wegetacji, niska zawartość wapnia w owocach, zbyt wczesny zbiór i późne schłodzenie jabłek po zbiorze oraz przechowywanie w zbyt wysokiej wilgotności względnej powietrza oraz przy złej cyrkulacji powietrza w komorze. Nadmierne przedłużanie okresu przechowywania owoców nasila objawy choroby. Przechowywanie jabłek w wyższej temperaturze przyspiesza wystąpienie objawów. Zapobieganie chorobie polega na eliminacji powyżej wymienionych czynników stymulujących jej wystąpienie. Dobrą praktyką jest okresowe wyjmowanie próbek owoców z chłodni i umieszczanie ich w temperaturze pokojowej. Pojawienie się po kilku dniach objawów oparzelizny jest sygnałem do jak najszybszego zakończenia przechowywania owoców. Zastosowanie kontrolowanej atmosfery znacznie ogranicza rozwój choroby. Do odmian bardzo wrażliwych na oparzeliznę powierzchniową należą ‘Cortland’, ‘McIntosh’ i ‘Bancroft’. Choroba ta spotykana jest także na jabłkach ‘Melrose’, ‘Spartan’, ‘Starking’, ’Starkrimson’. Pozbiorcze traktowanie jabłek preparatem zawierającym 1-MCP (np. SmartFresh – obecnie jedyny zarejestrowany preparat na polskim rynku) istotnie ogranicza rozwój choroby. Również zastosowanie nowoczesnych bardzo niskotlenowych (ok. 0,4-0,6% O2) technologii przechowywania pozwala na ograniczenie strat powodowanych przez oparzeliznę powierzchniową.

    Miękka oparzelizna chłodniowa

    Choroba ta, zwana również głęboką oparzelizną, jest związana ze zbyt niską temperaturą przechowywania i/lub niewłaściwym schładzaniem owoców po zbiorze. Jedną z przyczyn jej powstawania jest zaburzenie metabolizmu kwasów tłuszczowych w owocach. Występuje w postaci charakterystycznych lekko zapadniętych wstęgowatych plam na skórce jabłek, o wyraźnej granicy pomiędzy zdrową, a chorą tkanką. Objawy choroby pojawiają się we wczesnej fazie przechowywania owoców (często już na przełomie listopada i grudnia). Po wyjęciu ich z chłodni nie obserwuje się zwiększania powierzchni plam. Jedynie w chorobowo zmienionych miejscach bardzo często następuje wtórna infekcja grzybami z rodzaju Alternaria lub Cladosporium powodując czarne przebarwienia (fot. 2). Z czasem obserwuje się również postępujące zmiany w miąższu owoców.

    Powstawaniu choroby sprzyja szybkie schładzanie po zbiorze intensywnie oddychających jabłek. Zatem owoców o zaawansowanej dojrzałości oraz o bardzo wysokiej temperaturze nie należy umieszczać po zbiorze w temperaturze około 0-1°C. Przez pierwszych kilka tygodni temperatura w komorze powinna być o około 2°C wyższa niż zalecana docelowa temperatura przechowywania. Zupełnie inaczej postępujemy w przypadku owoców o optymalnej dojrzałości. Należy je schłodzić jak najszybciej, gdyż opóźnione umieszczenie jabłek w chłodni powoduje przyspieszenie procesów dojrzewania, co z kolei może skutkować powstaniem choroby przy szybkim ich schłodzeniu po umieszczeniu w chłodni.

    Rozpad chłodniczy

    To kolejna choroba związana ze zbyt niską temperaturą przechowywania. Objawy widoczne są dopiero po przekrojeniu owocu. We wczesnym stadium choroby zaatakowany, brązowy i zazwyczaj wilgotny miąższ jest oddzielony od skórki warstwą zdrowej tkanki (fot. 3). Często, zarówno zdrowy, jak i objęty chorobą miąższ ma sfermentowany zapach. Występowaniu choroby sprzyjają następujące czynniki: niskie plonowanie, zaawansowana dojrzałość, zimna pogoda pod koniec sezonu wegetacyjnego, niska zawartość fosforu w owocach, wysokie stężenie dwutlenku węgla oraz wysoka wilgotność względna atmosfery przechowalniczej. Choroba częściej występuje w dużych jabłkach. Czynnikiem ograniczającym podatność owoców na rozpady chłodnicze jest wysoka zawartość wapnia w miąższu i optymalna temperatura przechowywania. Bardzo często, wraz z wydłużaniem okresu przechowywania, rozpadowi chłodniczemu towarzyszy rozpad starczy.

    Rozpad starczy

    Jak wskazuje nazwa choroby jej powstanie jest związane z procesami dojrzewania i starzenia owoców. Czynnikami sprzyjającymi chorobie są: zaawansowana dojrzałość jabłek podczas zbioru, opóźnienie schładzania, wysoka temperatura przechowywania, nadmierne wydłużanie okresu przechowywania, jak również duże owoce, niski plon, zbyt niska zawartość wapnia oraz występowanie szklistości miąższu podczas zbioru. Choroba zazwyczaj rozwija się w miąższu bezpośrednio pod skórką. Następnie powoduje ciemnienie skórki i zmiany w głębszych warstwach miąższu (fot. 4a, 4b). Typowymi objawami choroby jest miękki, brązowy miąższ o strukturze, który z czasem staje się kaszowaty. Niekiedy, w zaawansowanym stadium choroby następuje pękanie owoców (fot. 5). Choroba nasila się po przeniesieniu jabłek do temperatury pokojowej. W związku z tym, że rozpad starczy rozwija się w charakterystyczny sposób na poszczególnych odmianach w literaturze wyodrębnia się rozpad Jonatana, Spartana, Jonagolda, Szampiona czy Elise.

    Zbrązowienia przygniezdne

    Kolejną formą zbrązowień miąższu są zbrązowienia przygniezdne. Mogą one być wynikiem zarówno niewłaściwych warunków przechowywania (zbyt niska temperatura przechowywania i/lub zbyt wysokie stężenie dwutlenku węgla w atmosferze), jak i przejrzewania owoców. W pierwszym przypadku w początkowej fazie miąższ wokół komór nasiennych przybiera różowe zabarwienie, następnie brązowieje (fot. 6). Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby są niska temperatura przechowywania (zwykle poniżej 1ºC), wysokie nawożenie azotowe oraz pochmurna, wilgotna i zimna pogoda przed zbiorem. Również zbyt wczesny zbiór owoców sprzyja powstawaniu choroby.

    W przypadku starczych zbrązowień przygniezdnych miąższ również przybiera brązową barwę, ale jego struktura zdecydowanie różni się od powyżej opisanego zbrązowienia. Miąższ jest suchy o luźnej kaszowatej strukturze zdecydowanie wyraźniej wyodrębnia się na przekroju (fot. 7). Powstawaniu choroby sprzyja zaawansowana dojrzałość owoców podczas zbioru, zbyt wysoka temperatura przechowywania oraz nadmierne wydłużanie okresu przechowywania.

    Plamistość Jonatana

    Jest to kolejna choroba związana z przejrzewaniem jabłek. Nazwa choroby wskazuje, że najczęściej występuje na odmianie ‘Jonatan’, jednakże jej symptomy można odnaleźć również na odmianach: ‘Idared’, ‘Golden Delicious’, ‘Rome Beauty’ czy ‘Wealthy’. Atakuje przede wszystkim skórkę owoców i rozpoczyna się w przetchlinkach. Możemy wyróżnić przynajmniej dwa typy plamistości Jonatana. Pierwszy występuje w postaci regularnych, brązowych, lub prawie czarnych, okrągłych plamek o średnicy 2-4 mm wokół przetchlinek. Niekiedy skórka w chorobowo zmienionych miejscach jest zapadnięta i zaatakowany jest miąższ tuż pod skórką. Drugi typ, to plamki nieco jaśniejsze, o nieregularnych kształtach i znacznie większej średnicy. W tym przypadku przetchlinka ma nieco ciemniejszy kolor od otaczającej ją plamki (fot. 8). Niekiedy choroba rozwija się poza przetchlinkami. W zależności od odmiany charakter zmian może być inny. W literaturze odnajdujemy cały szereg chorób o wyglądzie zbliżonym do plamistości Jonatana. Są to chociażby plamistość przetchlinkowa, czy rozpad przetchlinkowy.

    Przyczyny powstawania choroby nie są do końca poznane. Wiadomo jednak, że występuje ona częściej po suchym sezonie wegetacyjnym. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby są też zaawansowana dojrzałość jabłek podczas zbioru, intensywne wybarwienie, opóźnienie schładzania, wysoka temperatura przechowywania oraz nadmierne wydłużanie okresu przechowywania.

    Choroby związane ze składem atmosfery przechowalniczej

    Często w celu wydłużenia okresu podaży owoce przechowuje się w chłodni z kontrolowaną atmosferą. Zasadą technologii jest obniżenie w atmosferze otaczającej owoce stężenia tlenu i podwyższenie stężenia dwutlenku węgla, w stosunku do składu powietrza atmosferycznego. W prawidłowo utrzymywanej atmosferze, jabłka niektórych odmian można przechowywać nawet ponad 10 miesięcy. Niestety niedotrzymanie reżimu technologicznego może być przyczyną dużych strat przechowalniczych. Do najczęstszych uszkodzeń owoców spowodowanych niewłaściwym składem atmosfery przechowalniczej należą uszkodzenia powodowane zbyt niskim stężeniem tlenu i/lub zbyt wysokim stężeniem dwutlenku węgla.

    Tolerancja owoców na uszkodzenia niskim stężeniem tlenu zależy przede wszystkim od odmiany, stężenia tlenu, długości występowania stresu niskotlenowego, temperatury przechowywania i stadium dojrzałości fizjologicznej jabłek. Do niedawna uważano, że krytyczną wartością stężenia tlenu w atmosferze przechowalniczej jest 1%. Obecnie w nowoczesnych technologiach osiągany jest poziom 0,4% bez szkody dla jakości przechowywanych owoców. Jednakże, zbyt długi okres czasu w warunkach niskotlenowych może powodować wystąpienie uszkodzeń widocznych zarówno na zewnątrz owoców (rozległe jasnobrązowe plamy), jak i wewnątrz (różowo- jasnobrązowy miąższ, o charakterystycznym sfermentowanym zapachu). Zbyt wysokie stężenie dwutlenku węgla może powodować uszkodzenia owoców już na początku okresu przechowywania. Charakterystycznymi objawami uszkodzeń są zapadnięte plamy na skórce owoców (fot. 9). Jabłka zebrane przed osiągnięciem optymalnej dojrzałości są bardziej podatne na tego typu uszkodzenia. Wewnątrz jabłek, nadmiar CO2 powoduje początkowo ciemnienie miąższu wokół wiązek przewodzących, a następnie jego brązowienie, zasychanie i tworzenie się dziur (tzw. kawern), przy czym miąższ pozostaje jędrny (fot. 10). W przypadku przechowywania jabłek „bezpieczny” zakres stężeń CO2 z reguły waha się od około 1,5% do 5% i zależy od odmiany oraz stopnia dojrzałości owoców. Należy także pamiętać, że wraz z obniżaniem stężenia tlenu w atmosferze przechowalniczej wzrasta podatność owoców na uszkodzenia zbyt wysokim stężeniem dwutlenku węgla.

    Podsumowanie

    Spośród przedstawionych powyżej chorób fizjologicznych największe problemy interpretacyjne stwarzają zbrązowienia wewnętrzne. Często nie jesteśmy w stanie określić bezpośredniej przyczyny powstania choroby, ponieważ obserwujemy jej symptomy zazwyczaj po długim okresie przechowywania. W takim przypadku najczęściej mamy do czynienia z kilkoma chorobami jednocześnie i trudno jest określić pierwotną przyczynę. Istotne jest zatem rejestrowanie „historii” jabłek trafiających do obiektu przechowalniczego, tj. ich stopnia dojrzałości, temperatury owoców i powietrza w chłodni, tempa schładzania oraz składu gazowego atmosfery. Nie wolno również lekceważyć warunków panujących w czasie sezonu wegetacyjnego.

    fot. 1-10. K. Rutkowski