Wyznaczanie terminu zbioru owoców

    redakcja „MPS SAD”

    O tym jak długo można przechować owoce zanim osiągną dojrzałość konsumpcyjną (najbardziej atrakcyjny wygląd i optymalne właściwości smakowe) decyduje wiele czynników, w tym termin ich zbioru. Jabłka do przechowywania należy zbierać, gdy osiągną dojrzałość zbiorczą. Zebrane zbyt wcześnie, często są niedostatecznie wyrośnięte, słabo wybarwione, zbyt twarde, zawierają mało cukrów. Są podatne na więdnięcie (szybciej transpirują), a także częściej obserwuje się wystąpienie gorzkiej plamistości podskórnej, oparzelizny powierzchniowej i zbrązowienia przygniezdnego. Natomiast owoce zebrane zbyt późno, są wprawdzie dobrze wyrośnięte, mają jednak już żółtą skórkę z intensywnym rumieńcem, krócej się przechowują, mają tendencję do rozpadu wewnętrznego, są bardziej podatne na uszkodzenia pod wpływem dwutlenku
    węgla.

    [envira-gallery id=”39019″]

    Zebrać we właściwym czasie

    O zdolności owoców do ich długiego przechowywania w dużym stopniu decyduje ustalenie optymalnego terminu dojrzałości zbiorczej, a także kontrolowanie ich dojrzałości fizjologicznej w czasie przechowywania. Szczególnie duże znacznie ma prawidłowe wyznaczenie terminu zbioru, gdyż tempo niekorzystnych zmian zachodzących w owocach podczas przechowywania zależy od ich dojrzałości w momencie umieszczenia w chłodni. Im zbierane owoce będą bardziej dojrzałe tym tempo tych zmian będzie szybsze, a owoce będzie można krócej przechowywać.

    Ocenie kupujących podlega nie tylko wygląd jabłek, lecz także ich wewnętrzne wyróżniki jakości – jędrność miąższu, zawartość ekstraktu i kwasowość. Jeśli owoce zostaną zebrane zbyt późno i będą potem zbyt długo przechowywane, to nawet jeśli są one pięknie wybarwione mogą nie znaleźć nabywców, gdyż będą za miękkie.

    Próba skrobiowa

    Zawartość kwasów i cukrów w owocach jest nie tylko cechą odmianową, lecz także zależy od przebiegu warunków atmosferycznych w czasie wegetacji, m.in. temperatury i nasłonecznienia. W miarę osiągania dojrzałości zbiorczej w owocach ziarnkowych zachodzą procesy rozkładu skrobi na cukry proste – zanika ona w miąższu, począwszy od gniazda nasiennego w kierunku skórki owocu. Najprostszą metodą określenia dojrzałości owoców jest więc próba skrobiowa.

    Indeks skrobiowy (stopień rozkładu skrobi) obrazuje zaawansowanie hydrolizy skrobi do cukrów prostszych. W roztworze jodu w jodku potasu skrobia w jabłkach barwi się na granatowo (fot. 1). U niedojrzałych owoców cała powierzchnia przekroju jest zabarwiona, jednak w miarę ich dojrzewania miejsca, w których nie ma już skrobi nie zabarwiają się.

    Większość odmian jabłek, gdy połowa przekroju nie zabarwi się pod wpływem roztworu, należy zebrać, szczególnie te, które będą przechowywane w KA czy ULO. U przejrzałych owoców miąższ się nie zabarwia.
    W określeniu stopnia dojrzałości jabłek na podstawie testu skrobiowego pomagają tablice wzorcowe dla danej odmiany lub grupy odmian. Wynik testu skrobiowego (tabela 1) podany jest w nich w 10-punktowej skali (1 – brak rozkładu skrobi, 10 – całkowity rozkład). Niektóre odmiany, np. z grupy Jonagolda należy zebrać, gdy mają zabarwione około 30% powierzchni, inne nawet 60–70%.

    Pomiar jędrności

    Jednym ze wskaźników dojrzałości zbiorczej jabłek jest pomiar jędrności. Pozwala on także określić zmiany zachodzące w owocach w czasie przechowywania i obrotu handlowego, ponieważ w miarę dojrzewania ich jędrność maleje.

    W czasie przechowywania owoców, nawet w najnowocześniejszej chłodni należy, co pewien czas kontrolować szybkość obniżania się ich jędrności w stosunku do wartości oznaczonej w trakcie zbiorów. Jędrność owoców zależy m.in. od odmiany, wielkości jabłek, stopnia dojrzałości, zawartości w nich niektórych składników pokarmowych, a także przebiegu warunków atmosferycznych oraz agrotechniki. Ponadto od technologii przechowywania (chłodnia zwykła czy KA), a także długości przechowywania.

    Jędrność jabłek podczas zbioru (tab. 2) zależy głównie od odmiany i może wynosić od 9 kG dla ‘Idared’ do poniżej 7 kG dla ‘Lobo’. Należy jednak pamiętać, że miąższ owoców zbyt wyrośniętych jest luźniejszy, ze względu na większe przestrzenie międzykomórkowe. Na rynek zaś powinny trafiać jabłka o jędrności powyżej 5–6 kG (wartość mierzona w momencie dojrzałości konsumpcyjnej). A więc owoce wyjmowane z chłodni powinny być twardsze.

    Najczęściej w gospodarstwach sadowniczych stosuje się jędrnościomierze ręczne (fot. 2), są też dostępne urządzenia bardziej zaawansowane technicznie – jędrnościomierze półautomatyczne i automatyczne. Urządzeniem tym przebija się miąższ na głębokość 8 mm znormalizowanym trzpieniem o średnicy 7/16 cala (około 11 mm) – jabłka i 5/16 cala (8 mm) – gruszki. Przy czym przed pomiarem należy usunąć skórkę z owocu wraz z cienką warstwą miąższu. Badania jędrności miąższu należy zacząć przeprowadzać już na kilka, a nawet kilkanaście dni przed planowanym terminem zbioru owoców.

    Dojrzałość zbiorczą owoców pomagają wyznaczyć m.in. takie wskaźniki, jak: łatwość oddzielania się szypułki owocu od pędu, jędrność miąższu, zmiana barwy zasadniczej skórki; próba skrobiowa; zawartość etylenu w komorach nasiennych oraz ekstraktu w owocach; pomiar intensywności produkcji etylenu.

    Tabela 1. Zalecane wartości indeksu skrobiowego podczas zbioru (za dr. K. Rutkowskim)

    Odmiana

    Zakres indeksu skrobiowego

    ‘Enterprise’, ‘Gloster’, ‘Lobo’, ‘Melrose’, ‘Spartan’, ‘Starkrimson’

    2–4

    ‘Bankroft’, ‘Cortland’, ‘Elstar’, ‘Empire’, ‘Fiesta’, ‘FreeRedstar’, ‘Gala’, ‘Idared’, ‘Jonatan’, McIntosh’, ‘McSpur’, ‘Redkroft’, ‘Rajka’, ‘Topaz’

    3–5

    ‘Freedom’, ‘Fuji’, ‘Golden Delicious’, ‘Jonagold’, ‘Lodel’, ‘Pinova’, ‘Rubin’, ‘Rubinola’

    5–7

    ‘Alwa’, ‘Arlet’, ‘Jester’, ‘Ligol’

    7–8

     

    Należy pamiętać, że dokładność pomiarów, które określają stan owoców w danej chwili zależy od właściwego pobierania jabłek do testu i analizy. Owoce te należy zrywać zawsze z tych samych drzew reprezentatywnych dla sadu – nie powinny to być ostatnie drzewa w rzędzie ani z rzędów zewnętrznych. Owoce powinny być zerwane z zewnętrznej części korony, z około 1,5 m nad ziemią, zdrowe, typowej wielkości i wybarwienia. Od dwóch tygodni przed kalendarzową datą zbioru owoce należy pobierać 1–2 razy w tygodniu – około 20 szt., ale nie więcej niż 4 z drzewa.

    Zawartość ekstraktu

    Zawartość ekstraktu w owocach określa się przy pomocy refraktometru (jest to przyrząd optyczny, w którym wykorzystano zjawisko refrakcji – czyli załamania światła przy przechodzeniu jego promieni przez granicę ośrodków o różnych gęstościach), a więc stopień ich dojrzałości i przydatności do spożycia lub dla przetwórstwa. Do pomiaru zawartości ekstraktu można wykorzystać refraktometr ręczny (fot. 3) lub cyfrowy. Refraktometr ręczny jest bardzo prostym urządzeniem i łatwym w obsłudze. Do pomiaru wystarczy kropla soku wyciśniętego z jabłka. Aby wynik pomiaru był jak najbardziej reprezentatywny dla danej partii jabłek, czy kwatery sadu należy wykonać kilka pomiarów z losowo pobranych owoców. Wskazanie refraktometru dla jabłek gotowych do zbioru powinno wynosić 12–13.

    Tabela 2. Wartość jędrności wybranych odmian jabłek podczas zbioru (za dr. hab. D. Konopacką i dr. K. Rutkowskim)

    Odmiana

    Jędrność (kG)

    ‘Alwa’

    9,0–9,5

    ‘Arlet’

    8,5–9,0

    ‘Bankroft’

    8,2

    ‘Cortland’

    6,6–7,9

    ‘Empire’

    7,7

    ‘Fiesta’

    9,0–9,5

    ‘Gala’

    7,5–8,0

    ‘Gloster’

    8,6

    ‘Golden Delicious’

    7,5–8,8

    ‘Idared’

    7,6–9,1

    ‘Jester’

    6,5–7,0

    ‘Jonagold’

    7,4–8,0

    ‘Jonatan’

    8,1–8,8

    ‘Ligol’

    7,5–8,0

    ‘Lobo’

    6,4–7,7

    ‘Lodel’

    7,5–8,0

    ‘McIntosh’

    6,7–7,7

    ‘McSpur

    6,4

    ‘Melrose’

    7,3

    ‘Rubin’

    7,5–8,0

    ‘Szampion’

    6,8–7,3

    ‘Spartan’

    7,3

    ‘Starkrimson’

    8,5

    Indeks Streifa

    Ponieważ wyznaczenie terminu zbioru na podstawie tylko jednego wskaźnika (zawartość ekstraktu lub próba skrobiowa lub jędrność miąższu) może być ryzykowne i obarczone zbyt dużym błędem warto wykorzystać indeks Streifa (tab. 3). Oblicza się go na podstawie wartości jędrności, ekstraktu i próby skrobiowej. Wystarczy podstawić te dane do poniższego wzoru.

    Wszystkie oznaczenia należy wykonać 2-, 3-krotnie, co daje możliwość wykreślenia krzywej i dopiero na podstawie wykresu (rys.) można z wyprzedzeniem kilku dni określić termin zbioru jabłek.

    Przykładowy wykres dla odmiany ‘Jonagold’ i jej sportów

    Tabela 3. Wartość indeksu Streifa dla jabłek wybranych odmian

    Odmiana

    Indeks Streifa

    ‘Gloster’

    0,3–0,4

    ‘Idared’

    0,2–0,3

    ‘Szampion’, ‘Golden Delicious Reinders’

    0,1–0,12

    ‘Jonagold’ i sporty

    0,08–0,09

    ‘Rubin’ i ‘Topaz’

    0,07–0,08

    • fot. 1–3 M. Strużyk